Microsoft Word Bolalar nevrologiyasi end doc

55-rasm.
 Dahliz nervi.
1. Medial bo‘ylamasiga tutamning ko‘tariluvchi 
tolalari 
2. Ichki dahliz orqa miya tolalari 
3. Yuqorigi dahliz o‘zagi 
4. Ichki dahliz o‘zagi 
5. Tashqi dahliz o‘zagi 
6. Pastki dahliz o‘zagi 
7. Katta tosh nervi 
8. Dahliz nervi 
9. Bachadoncha 
10. Orqa yarim aylana kanalining ampulasi 
11. Qopcha
12. Dahliz tuguni
13. Dahliz nervi 
Yuqori va ichki o‘zaklardan boshlanuvchi aksonlar miyacha cho‘qqi o‘zagi – 
nucl.fastigli (tractus vestibulocerebellaris), hamda o‘rtadagi bo‘ylama tutam – 
fasciculus longitudinalis ga boradi. Fasciculis longitadinalis medialis vestibulyar 
apparatni n.oculomotorius, n.troshlearis, n.abducens va boshqa bosh miya 
nervlarning o‘zaklari bilan bog‘laydi.
Tashqi o‘zak esa harakat hujayralaridan iborat bo‘lib, uning aksonlari tractus 
vestibulo-spinalis ni hosil qiladi (Levental yo‘li). Bu yo‘l yordamida vestibulyar 
apparat orqa miyaning oldingi shoxiga impulslar yuborib turadi, hamda harakat 

---

 121
muvozanatini saqlashda ishtirok etadi. Shunday qilib, biz vestibulyar apparatning 
periferiya bilan aloqalarini ko‘rib chiqdik. Vestibulyar nervning pastki o‘zagida 
joylashgan II neyron hujayralarining aksonlari qarama-qarshi tomondagi thalamus 
opticus da tugaydi. Undan boshlangan III neyron hujayra aksonlari miya 
po‘stlog‘iga tomon yo‘nalib, tepa bo‘lagini pastki va chakka bo‘lagining 
yuqorisida tugaydi.
BOLALAR VA KATTALARDA TEKSHIRISH USULLARI 
Eshituv nervi – n.cochlearis ni tekshirish: 
Eshituv o‘tkirligini bemorga shivirlab gapirib tekshiriladi. Normal holatda 
shivirlab aytilgan so‘zlarni tekshiriluvchi 5-6 m masofadan aniq eshita oladi. 
Tekshirish o‘ng va chap quloqda alohida-alohida o‘tkaziladi. Bir quloq 
tekshirilayotganda, ikkinchi quloq mahkam berkitilgan bo‘lishi va bemor 
tekshiruvchi tomonga qulog‘ini tutib, o‘zi esa qarab turmasligi kerak.
Kamerton yordamida Veber, Rinne va Shvabax tajribalari o‘tkaziladi. Veber 
tajribasi yordamida quloqning suyaklar orqali tovush qabul qilish qobiliyati 
aniqlanadi. Buning uchun tebrantirilgan kamerton oyoqchasini bosh suyagining 
tepa qismiga qo‘yiladi. Normal holatda har ikki tomondagi suyaklarning tovush 
o‘tkazish qobiliyati bir xil bo‘lganligi sababli, kamerton tovushi har ikki tomonda 
ham baravar eshitiladi. Bunga Veber tajribasining lateralizatsiya qilinmasligi 
deyiladi. Agarda eshituv nervi bir tomonda zararlangan bo‘lsa, Veber tajribasida 
kamerton tovushi sog‘lom quloqda aniqroq eshitiladi, ya’ni ikkinchi quloqqa 
lateralizatsiya qilinadi.
Rinne tajribasi tovushning havo va suyaklar orqali o‘tishini solishtirib 
tekshirishga asosolangandir. Buning uchun tebratilgan kamertonni processus 
mastoideus ga qo‘yiladi. Tovushning suyak orqali eshitilishi tugagandan keyin, shu 
kamertonni quloqqa yaqinlashtiradi. Normal holatda tekshiriluvchi tovushni suyak 
orqali eshitmay qolgandan keyin havo orqali eshitaveradi. Bu Rinnening ijobiy 
tajribasi deyiladi. Agar o‘rta quloq zararlangan bo‘lsa, bemor tovushni havo orqali 
eshita olmaydi. Buni esa Rinnening salbiy tajribasi deyiladi. 
Shvabax tajribasi yordamida tovushning suyak orqali o‘tish darajasi 
aniqlanadi. Buning uchun tebratilgan kamertonni avval bemorning processus 
mastoideus ga qo‘yiladi. Kamertonning vibratsiyasi eshitmay qolishi bilanoq 
tekshiruvchi vrach kamertonni o‘zining processus mastoideus ga qo‘yadi. Agar 
vrach kamerton vibratsiyasini bemordan keyin ham eshitaversa, bu ham 
tekshiriluvchidan suyak orqali tovush o‘tkazish qisqarganligini ko‘rsatadi. Bunday 
holda suyak orqali tovush o‘tkazishning necha sekundga qisqarganini aniqlash 
kerak. Tovush o‘tkazishning qisqarishiga ko‘pincha nervus cochlearis ning 
zararlanishi sabab bo‘ladi.
VIII juft nervning chaqaloq va yosh bolalarda tekshirish vaqtida har xil 
shiqillaydigan o‘yinchoqlarni tovushiga bergan reaksiyasiga qarab xulosa qilinadi. 
Bolalar tovush kelgan tomonga qarab boshini buradilar. Eshituv nervi zararlansa, 

---

 122
quloq og‘irroq bo‘lishi yoki kar bo‘lib qolishi mumkin. Yaxshi eshitmaslikka 
gipoakuziya, kar bo‘lib qolishga anakuziya yoki surditlas deyiladi. 
Patologik jarayon ta’sirida eshituv markazi zararlansa, quloqda har xil 
tovushlar, g‘uvillash, chiyillash va boshqa shu kabi subyektiv sezgilar paydo 
bo‘ladi.
Vestibulyar nervini tekshirish uchun avval bemor shikoyatlari so‘raladi. 
(Bosh aylanishi, ko‘ngil aynashi va qusish hollari). So‘ng Romberg holatida va 
Barani kreslosida va kalorimetrik sinovlar orqali tekshirib ko‘riladi.
Vestibulyar nervning zararlanishi bemorda bosh aylanishi, ko‘ngil aynash, 
qusish, nistagm va ataksiya singari holatlarning vujudga kelishi bilan 
harakterlanadi. Ichki quloq labirint qismining zararlanishi ham yuqoridagi kabi 
hurujlarni keltirib chiqaradi. Bunday paytda labirint huruji yoki Mener sindromi 
yuz beradi, kasallik alomatlari og‘irroq o‘tadi va har xil vegetativ o‘zgarishlar 
bilan kechadi.
Nistagm – ko‘z olmalarining ritmik ravishda qimirlab turishidir. Ko‘pincha, 
yon tomonlarga qaraganda gorizontal nistagm paydo bo‘ladi. Agar nistagm 
yuqoriga qaraganda paydo bo‘lsa, vertikal nistagm deyiladi. Patologik jarayon 
natijasida vestibulyar nerv ta’sirlansa, shu kasallangan tomonga qaraganda nistagm 
sodir bo‘ladi. Basharti vestibulyar nervning faoliyati pasaygan bo‘lsa, qarama-
qarshi tomonga qaraganda nistagm paydo bo‘ladi.
Vestibulyar ataksiya. 
Vestibulyar nerv muvozanatni saqlab turishda ishtirok etadi. U ta’sirlansa 
yoki faoliyati pasaysa kishining muvozanat saqlashi qiyinlashadi, natijada ataksiya 
paydo bo‘ladi. Bemor zararlangan vestibulyar apparat tomonga gandiraklab yuradi 
va ijobiy Romberg belgisi kelib chiqadi.
IX juft – til-yutqin nervi (n.glossopharyngeus) X juft adashgan nerv 
(n.vagus) XI juft qo‘shimcha nerv (n.accessorius), til osti (n.hypoglossus), 
tuzilishi, vazifasi, tekshirish usullari, zararlanishi.
Til-yutqin va adashgan nervlari aralash nervlar qatoriga kiradi, chunki bu 
nervlar tarkibida harakatlantiruvchi, sezuvchi va sekretor tolalar bo‘ladi.
Bu ikkala nervlarning tuzilishi, vazifasi, tekshirish usuli va zararlanish 
belgilari o‘xshash bo‘lganligi uchun, ularni birgalikda ko‘rib chiqiladi.