Microsoft Word Bolalar nevrologiyasi end doc

61-rasm.
 Bosh miya qon tomirlari.
1. Oldingi bosh miya arteriyasi 
2. Ichki uyqu arteriyasi 
3. O‘rta bosh miya arteriyasi 
4. Oldingi bosh miya arteriyasi 
5. Orqa bosh miya arteriyasi 
6. Yuqorigi miyacha arteriyasi 
7. Asosiy miya arteriyasi 
8. Labirint arteriyasi 
9. Oldingi pastki miyacha arteriyasi 
10. Umurtqa arteriyasi 
11. Oldingi orqa miya arteriyasi
12. Orqa pastki miyacha arteriyasi
13. Orqa miya arteriyasi 
Ikkita arteriya tizimining (uyqu va umurtqa arteriyalari) o‘zaro 
qo‘shilishidan villiziy arterial halqasi hosil bo‘ladi. Asosiy arteriya (a.basilaris) 
ikkita umurtqa arteriyalarining o‘zaro qo‘shilishidan hosil bo‘lib, varoliy 
ko‘prigining oldingi chegarasida ikkita bosh miyaning orqa arteriyalariga (a.cerebri 
posterior) ajraladi va ichki uyqu arteriyasining orqa qo‘shuvchi arteriyalari 
(a.communicans posterior) bilan anastomoz hosil qilib, villiziy arterial halqasini 
hosil qilishda qatnashadi. Shunday qilib, bosh miyaning orqa arteriyasi, orqa 
qo‘shuvchi arteriya, bosh miyaning o‘rta (ichki uyqu) arteriyasi, bosh miyaning 
oldingi arteriyasi va oldingi qo‘shuvchi arteriyalar ishtirokida villiziy arterial 
halqasi hosil bo‘ladi.
Bosh miyaning qon bilan ta’minlanish hususiyati shundan iboratki, vizilliy 
arterial halqasining yirik tarmoqlari miya ichiga kirmaydilar. Ular miya yuzasida 
tarqalib, to‘g‘ri burchak shaklida juda ko‘p ingichka tarmoqlar beradi. Bunday 
tuzilish bosh yarim sharlarning hamma yuzasida bir maromda tarqalgan qon 
oqimini ta’minlaydi, undan tashqari miya po‘stlog‘ini qon bilan ta’minlashda 
optimal sharoit tug‘diradi. Bosh miya oq moddasida yirik qon tomirlarning 
bo‘lmasligi shunday hususiyat bilan tushuntiriladi. Miya oq moddasida esa mayda 
arteriyalar, arteriolalar, kapillyarlar ustunlik qiladi. Eng ko‘p tarmoqlangan 
kapillyarlar to‘rini gipotalamus sohasida va miya po‘stlog‘ining ostidagi oq 

---

 147
moddada uchratiladi. Miyaning yirik arteriyalari yarim sharlarning yuzasida bosh 
miyaning yumshoq pardasi ichida joylashadi. Bu arteriyalar mustahkamlangan 
holatda yumshoq pardaning ko‘ndalang to‘siqlariga osilib turadilar va o‘zlarining 
mayda tarmoqlarini ushlab turishi natijasida miya yuzasidan ma’lum masofada 
joylashadi. Shu sababdan miyaning pardalarga nisbatan siljishida mayda qon tomir 
tarmoqlarining cho‘zilishiga va uzilishga olib keladi, natijada to‘r parda osti 
bo‘shliqqa qon quyiladi.
Miyada limfa tomirlari yo‘q. Qon tomir devori bilan miya to‘qimasi 
o‘rtasida bo‘shliq bo‘lib, uni miya ichidagi tomirlar oldi bo‘shlig‘i deyiladi. 
(Virxov – Roben bo‘shlig‘i). Ular to‘r parda ostidagi suyuqlik bilan to‘lgan 
bo‘shliq bilan tutashadi va miya moddasidagi likvorni olib ketuvchi yo‘l 
hisoblanadi. Limfa tizimining yo‘qligi uchun miya to‘qimasining kapillyarlarida 
Rojo hujayralari bo‘lmaydi, ular faqatgina yupqa elastik parda bilan o‘ralgan 
bo‘lib, fiziologik holatda cho‘zilmaydilar. Shunday ekan, miyaning kapillyarlari 
cho‘zilmaydigan tomirlar, shu sababli transsudasiya ishi (ya’ni kapillyardan 
chiqishi) va so‘rilishni prekapillyar va postkapillyar qismlari bajaradilar. Qon 
oqish tezligining va tomirlar ichidagi bosimning farqli bo‘lishi kapillyarda 
suyuqlikning transsudatsiya yo‘li bilan tashqariga chiqishiga, postkapillyarlarda 
esa suyuqlikni qayta so‘rilishiga sharoit yaratib beradi. Shunday qilib, murakkab 
prekapillyar – kapillyar – postkapillyar tizimi transsudatsiya va so‘rilish 
jarayonlarining muvozanatini limfa tizimini yordamisiz ta’minlaydi.
Uyqu va umurtqa arteriyalar tizimi embrion taraqqiyotining birinchi oylarida 
mustaqil holda alohida tashkil topadilar. Umurtqa arteriya tizimining uyqu arteriya 
tizimidan farqi shuki, uning devorining o‘rta qavatida va adventisiyada elastik 
tolalar kam bo‘ladi. Ikki tizimning birlashishi va Villiziy halqasini tashkil topishi 
homila taraqqiyotining 3-oyiga to‘g‘ri keladi.
Qon aylanishi kompensatsiyasini ta’minlashda Villiziy halqasidan tashqari 
bosh miya po‘stlog‘idagi va oq moddadagi oldingi o‘rta va orqa arteriyalarning 
mayda tarmoqlarini ko‘p sonli anastomozlari katta ahamiyatga egadir. Keng 
anastomoz turlarining taraqqiyoti homila davrida boshlanadi, yosh bolalik davrida 
bir-muncha sekinlashadi va balog‘atga yetgan davrida yana tezlashadi. Bosh miya 
qon tomirlari yoshga qarab to‘xtovsiz kengayib boradi, ammo miyaning o‘sishiga 
nisbatan bir muncha orqada qoladi, shuning uchun bolalarning miyasi 
kattalarnikiga nisbatan qon bilan ta’minlanishi yaxshidir. Villiziy halqasi va 
anastomozlarning keng turlari mavjudligiga qaramay, chap yarim sharning qon 
bilan ta’minlanishi hamma yosh davrlarida o‘ng tomonga nisbatan ancha yaxshidir. 
Buning boisi shundaki, chap uyqu arteriyasi bevosita aortadan boshlanadi va chap 
yarim sharining qon tomirlarining hajmi kengdir.
Bosh miyaning oldingi arteriyasi peshona, tepa bo‘laklarining medial (ichki) 
yuzasini, peshona bo‘lagining ostki yuzasini, peshona hamda tepa bo‘laklarini 
tashqi yuzasini oldingi hamda yuqori po‘stloq qismlarini, hususan markaz oldi va 
orqa pushtalarining qisman yuqori qismini po‘stloq osti oq moddalarini qon bilan 
ta’minlaydi. Bulardan tashqari bosh miyaning oldingi arteriyasi xidlov yo‘lini, 
qadoqsimon tananing oldingi 4/5 qismini, dumli o‘zakning boshi va tanasini, 

---

 148
yasmiqsimon o‘zakning oldingi qismini, ichki kapsulaning oldingi oyoqchasini 
qon bilan ta’minlaydi.
Bosh miyaning o‘rta arteriyasi katta yarim sharlar tashqi yuzasi po‘stlog‘ini 
deyarli hammasini va po‘stloq osti oq moddalarni qon bilan ta’minlaydi. Chuqurga 
ketadigan tarmoqlari esa ichki kapsulaning tizzasini, orqa oyoqchaning oldingi 2/3 
qismini, qisman dumli va yasmiqsimon o‘zaklarni, ko‘ruv bo‘rtig‘ini ham qon 
bilan ta’minlaydi. Miyaning o‘rta arteriyasini chuqur tarmoqlaridan biri 
a.putamenocapsula caudata qon quyilish manbai arteriyasi deb ataladi, chunki bu 
havzada ko‘proq qon quyiladi. Bu qon tomiri po‘stloq osti tugunlari va ichki 
kapsulani qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyaning boshqa tarmog‘i 
(a.hemorragicae), tomirlar chigalini dumli va yasmiqsimon o‘zaklarni, ichki 
kapsulaning harakat qismini, Gratsiole tutamini (bog‘lamini) va chakka 
bo‘lagidagi Vernika markazini ham qon bilan ta’minlaydi.
Bosh miyaning orqa arteriyasi ensa bo‘lagini, tepa bo‘lagining orqa qismini, 
chakka bo‘lagining orqa va pastki qismi po‘stlog‘ini, po‘stloq osti oq moddalarni 
qon bilan ta’minlaydi. Bosh miyaning orqa arteriyasi bir necha chuqurga ketadigan 
tarmoqlar berib, bu tarmoqlar ko‘ruv bo‘rtig‘ining (thalamus optisus) orqa tepa 
qismini, bo‘rtiq osti (gipotalamus) sohasining orqa qismlarini, qadoqsimon tanani, 
dumli o‘zakni, Gratsiole tutamining bir qismini, Lyuis tanasini qon bilan 
ta’minlaydi.