Microsoft Word Allambergenova M

47





Bu holat ham ayollarga bo’lgan etiqoddan dalolatdir. Shuningdek, qadimgi turkiylar etiqodida Umay ismli iloha o’rin olib, u qut-baraka homiysi hisoblangan va homiladorlikni, bolalarni hamda jangchilarni qo’riqlovchi iloha sifatida talqin etilgan. Mahmud Qoshg’ariy Umay so’ziga shunday izoh beradi: “xotin kishining ichidan tushib bo’lganda chiqadigan qopchiqqa o’xshash narsa. U bolaning qorindagi egasi deyiladi. “Umayqa topinsa o’g’il bo’lur” degan masal bor. Ma'nosi o’shanga xizmat qilgan o’g’il ko’radi. Xotinlar shunga e'tiqod qilishadi”. Qizig’i shundaki, hozirda ham Umay yoki Umay ona deb ataluvchi ushbu ilohaning ramzlaridan biri uzun uch qirrali qalpoq bo’lgan. Demak, ayollarga bo’lgan bunday e'zoz, hatto xoqonlik tangalarida aks etgan malikalarning tasviri bejiz emas. Boshqaruv ishlarida doimo xoqonga hamroh bo’lgan malika-xotun ramziy ma'noda Umayga mengzalgan. Zero, qadimgi bitigtoshlardan biri Kulteginda “Umayteg Dgum qatun qutiga inim Kultegin er at boldi”, ya'ni “Umaydek onam xotun qutiga(baxtiga) inim Kultegin er yigit degan nom topdi” jumlalarining uchrashiyoq bu fikrni tasdiqlab turibdi.

Shu o rinda tegin nisbasiga ham to xtalib o’tsak. Yuqorida Tonyuquq atamasi haqida gapirganimizda qadimgi turkiy davlatchilik ananalariga ko’ra, har bir amaldor, xoh u xoqon bo’lsin, xoh quyi darajali lavozim egasi bo’lsin, ularning ismi oldiga bahodur, alp, bilga, tegin kabi sifatlashlar qo’shib aytilganini ta'kidlagan edik.

Tegin shahzoda degan ma noni anglatadi. Qadimgi turkiylar ashina sulolasiga mansub shaxslar uchun mazkur unvonni ishlatishgan. Qadimda turkiy xalqlarning madaniyat markazlarida turk shahzodalari tomonidan Tegin-shoh ibodatxonalari qurdirilgan. Tegin nomlari bilan mahalliy xalqlar tilida tangalar zarb qilingan.

Bundan ikki ming yil muqaddam Rim tarixchisi Pompey Trog Turon xalqi va uning o’tmishi haqida yozib, bu yurt “qadimiylikda Misrdan qolishmaydi” deya e'tirof qilgan. Demak, o’n mingyilliklardan iborat Misr tarixi bilan Turon tarixi bemalol bellasha olar ekan. Ana shu ko’hna tarix, afsuski, Misrdagidek bizga to’la yetib kelmagan. Lekin shunday bo’lsada, bugungi ilm taraqqiyoti qadimiy