Microsoft Word 1- amaliy mashg'ulot doc

Neftdan olinadigan mahsulotlar, ularning qo’llanilishi
. 
Neftdan katta amaliy ahamiyatga ega bo’lgan turli mahsulotlar 
ajratib olinadi. Dastlab undan erigan gaz holidagi uglevodorodlar 

---

(asosan metan) chiqarib yuboriladi. Uchuvchan uglevodorodlar haydalgandan 
so’ng neft kizdiriladi. Birinchi galda molekulasida uglerod atomlari uncha ko’p 
bo’lmagan, qaynash temperaturasi nisbatan past uglevodorodlar bug’ xoliga o’tib 
haydaladi. Aralashmaning temperaturasi ko’tarilgan sari qaynash temperaturalari 
ancha yukori bo’lgan uglevodorodlar haydaladi. Shunday qilib, neftning ayrim 
aralashmalarini (fraksiyalarini) yig’ish mumkin. Qo’pincha bunday haydashda 
asosan uchta fraksiya olinib, ular keyinchalik yana ajratiladi. Neftning fraksiyalari 
quyidagilar: 
1. 40° dan 200 °C gacha yig’iladigan fraksiya — 
benzinlarning gazolin 
fraksiyasi 
— C
5
H
12
dan C
11
H
24
gacha uglevodorod bo’ladi, Ajratib olingan 
fraksiyani yana qayta haydab gazolin (40° dan 70°C gacha), 
aviatsiya, avtomobil 
va boshqalarga ishlatiladigan benzin (70° dan 120 °C sacha) olinadi. 
2. 
Ligroin fraksiyasi, 
150 dan 250°C gacha yig’iladi, unda C
8
H
18
dan C
14
H
30
gacha bo’lgan uglevodorodlar bo’ladi. Ligroin traktorlar uchun yoqilg’i sifatida 
ishlatiladi. 
3. 
Kerosinli fraksiya 
C
12
H
26
dan C
18
H
38
gacha, qaynash temperaturasi 180° dan 
300 °C gacha bo’lgan uglevodorodlarni o’z ichiga oladi. Kerosin tozalangandai 
so’ng traktorlar, reaktiv samolyotlar va raketalar uchun yoqilg’i sifatida ishlatiladi. 
4.
Keyingi fraksiyalarda 
gazoyl 
(275 °C yukori) — yuqori 
dizel yoqilg’isi 
olinadi
.
5.
Neftni haydashdan so’ng qolgan qoldiq – mazut – molekulasida ko’p sonli
uglerod atomlaridan (bir necha o’nlab) iborat uglevodorodlar bo’ladi. Mazut ham 
fraksiyalarga bo’linadi: 
solyar moylari
—dizel yoqilg’isi, 
surkov moylari 
—
(avtotraktorlar uchun, aviatsion, industrial va boshqalar). 
vazelin 
(kosmetik vosita 
va dorilarga). Neftlarning ba’zi navlaridan parafin olinadi (gugurt, shag’am va 
boshkalar ishlab chikarish uchun). Haydab bo’lingandan so’ng 
gudron 
qoladi, 
Gudron yo’l qurilishida ishlatiladi. 
Neftni haydash 
naysimon pech 1, rektifikaiion kolonna 2 va sovitgich 3 
lardan 
iborat bo’lgan qurilmalarda amalga oshiriladi. Pechning ichida , burama truba 
(truboprovod) bor. Truboprovod orqali uzluksiz neft o’tib turadi, u 300 – 350°C 
gacha qiziydi hamda suyuqliklar aralashmasi va bug’ holida rektifikatsion 
kollonnaga (balandligi 40 m ga yakin silindrsimon po’lat apparat) o’tadi. Uning 
ichida ko’ndalang holda o’rnatilgan teshikli to’siqlar bo’lib, ular tarelka deb
ataladi. 
Neft bug’lari kolonnaga beriladi va teshiklardan o’tib yuqoriga ko’tariladi, bunda 
u asta-sekin soviydi va suyuqlanadi. Kam uchuvchan uglevodorodlar birinchi 
tarelkalardayoq suyuq holga kelib gazoyl fraksiyasini hosil qiladi. Undan yukorida 
kerosin, undan so’ng esa ligroin yig’iladi. Eng uchuvchan uglevodorodlar 
kolonnadan bug’ holida chiqib sovigandan so’ng benzin hosil kiladi. Benzinning 

---

bir qismi ko’tarilayotgan bug’larni «ho’llash» uchun yana qaytadan kolonnaga 
beriladi. Bu tegishli uglevodorodlarning sovishiga va suyuq holatga o’tishiga 
yordam beradi. Neftni haydashning eng asosiy kamchiligi — benzin unumining 
kamligi (ko’pi, bilan 20 %).