Microsoft Word МВÐıВЀОК ÐœÐ’Ð¥Ð¡Ð£ÐłÐžÐ¢ÐłÐ’Ð€ÐŸ Тоыкенч docx ñžÐ·Ð³Ð°Ñ•Ð³Ð°Ð½

§9.3. Makaron mahsulotlarini qadoqlash mashinalari 
ELQ-500 yarim avtomati (34-rasm) uzun makaronlarni qutilarga qadoqlashga 
mо‘ljallangan. U yarim avtomatik tarozi 8, barqarorlantiruvchi transportyor 18, 
tarozidan foydalanish maydonchasi 13 va boshqaruv taxtasi 6 dan iborat. 

---

122 
34 - rasm. Makaron mag‘sulotlarini karton qutilarga qadoqlovchi ELQ-500 rusumli 
yarim avtomati qurilma. 
Bо‘ylama chokidan yelimlangan qutilar 10 mashinaning harakatlanishi 
yо‘nalishiga kо‘ndalang tarzda qо‘yiladi. Magazin qо‘zg‘almas rama 3 dan iborat. 
Unga vintlar 2 yordamida qutilarning uzunligi bо‘yicha maxovik 4 bilan о‘rnatilgan 
rostlanuvchi rama 5 mahkamalanadi. 
Vakuum qurilmasi yordamida qutilar bittadan olinib, tо‘g‘rilangan holatda 
tutuvchi uyacha 7 ga qо‘yiladi. Vakuum qurilmasi qutilarni tutib oluvchi pnevmatik 
sо‘rgichlar 11 ga klapanlar 24 orqali shlanglar bilan bog‘langan, qutilar magazini 
ostida joylashgan vakuum nasos 1 dan iborat. 
Tutuvchi uyachalar davriy harakatlanuvchi zanjirli transportyorga mah-
kamlangan.Transportyor harakatlanganda quyidagi operatsiyalar bajariladi: 
- quticha orqa tabaqasini kulachok 23 bilan yopish va moslama 21 bilan 
yelimlash; 
- qutining orqa tomonini mexanizm 22 bilan yelimlash; 
- quticha old tomoni tavaqalarini kulachok 12 bilan tо‘liq ochish; 
- qutichani oldindan о‘lchangan mahsulot bilan tо‘ldirish; 
- quticha old tomoni tabaqalarini kulachok 14 bilan yopish va ularni moslama 
17 bilan tag‘malash. 
Tarozi qurilmasi quyidagi tartibda ishlaydi. Tarozi chо‘michlari 4 da porsiya 
massasini kerakli miqdorga yetganidan keyin tо‘siq 3 ochish sistemasi ishga tushadi 
va qutilarni mahsulot bilan tо‘ldiruvchi mexanizmning qabul voronkasiga tо‘kiladi. 
Bu vaqtda tarozining boshqa chо‘michini tо‘ldirish sodir bо‘ladi. 

---

123 
Qutilarni mahsulot bilan tо‘ldirish mexanizmining asosiy qismlari bо‘lib 
silindrik sektor 2, yо‘naltiruvchi lotok 1 va porshen 6 hisoblanadi. 
Silindrik sektor davriy tebranuvchi harakat qiladi: u chapga burilganida (rasm 
35, v) mahsulot yо‘naltiruvchi lotokka tо‘kiladi, teskari yо‘nalishga aylanganda 
(rasm 35, g) lotokda zichlanish va voronka tubining yopilishi sodir bо‘ladi. Keyin 
voronka о‘lchangan mahsulot porsiyasi bilan tо‘ldiriladi, yо‘naltiruvchi lotokda 
turgan mahsulot esa porshen yordamida lotok qarshisida turgan bо‘sh quti 7 ga 
suriladi (rasm 35, d) va oldingi holatiga qaytadi. Keyin qutilarni tо‘ldirish sikli 
takrorlanadi. 
Mahsulot tо‘ldirilgan qutilar kulachok 14 va qurilma 17 ga berilib, ular 
yordamida quti old tomonining tabaqalari yopiladi va yelimlanadi. Yelimlangan 
qutilar keyin chiqaruvchi barqarorlashtiruvchi transportyorlar 18 ga beriladi va 
transportyorda yelimning qurishi va yelimlangan yon tomonlarning qotishi sodir 
bо‘ladi. Barqarorlashtiruvchi transportyor orasida mahsulot tо‘ldirilgan qutilar 
harakatlanadigan ikkita parallel harakatlanuvchi tasmadan iborat. Tasmalarning quti 
yon tomonlariga qisilish maxovik 19, transportyor tasmalarini taranglashtirish esa, 
maxovik 20 yordamida amalga oshiriladi. 
35 - rasm. Makaron mahsulotlarini 
karton qutilarga qadoqlashda ELQ-
500 rusumli yarim avtomat 
bajaradigan operatsiyalar. 
Yarim avtomatning uzatmasi 
maxovik 
16 
yordamida 
harakatlanadigan salazkalarga (u 
yoqdan bu yoqqa harakatlanishni 
ta’minlovchi qism) о‘rnatilgan 
elektrodvigatel 15 yordamida 
harakatga keltiriladi. 
Kalta qirqilgan makaron mahsulotlarini polimer materiallardan tayyorlangan 
xaltachalarga qadoqlovchi avtomat korxonalarning buyurtmasiga asosan 
"Uzkonsernmash" OKBRU da (Toshkent shahri) tayyorlanadi. "Buxoro non" 
hissadorlik jamiyatining makaron sexida shunday avtomat о‘rnatilgan bо‘lib, uning 
yordamida mahsulotni sifatli qadoqlash amalga oshirilmoqda. 

---

124 
9.4. Mahsulotni saqlash va uni buzilish sabablari 
Makaron mahsulotlari joylangan yashiklar, qutilar va qoplar omborxonalarda 
stellajlarda yoki tagdonlarda saqlanishi kerak. Bunday xonalar toza, quruq, yaxshi 
shamollatiladigan, omborxona zarakunandalari bilan zararlanmagan, atmosfera 
yog‘inlaridan himoyalangan, nisbiy namligi 70% dan, harorati 30 
o
С ortiq 
bо‘lmasligi kerak. Makaron mahsulotlarini о‘ziga xos hidga ega bо‘lgan mahsulotlar 
bilan birga saqlamaslik kerak, chunki makaron mahsuloti bu hidlarni tortib oladi. 
Makaron mahsulotlari uchun past haroratlar xavfli emas, shuning uchun ularni 
isitilmaydigan xonalarda saqlash mumkin
13
. 
Kartondan tayyorlangan qutilarga joylangan mahsulotlar yetti qatordan, qog‘oz 
qoplarga joylangan mahsulotlar esa olti qatordan ortiq balandlikda taxlanmasligi 
kerak. 
Qо‘shimchalarsiz tayyorlangan makaron mahsulotlarining kafolatli saqlanish 
muddati ishlab chiqarilgan vaqtidan boshlab bir yil. 
Mahsulotlar buzilishining sabablaridan asosiysi namlikning oshishi sababli 
mog‘orlash hisoblanadi. Makaron mahsulotlari gigroskopik, nam muhitga 
tushganda ular namlikni tortib olib, yorilishi va siniqlarga aylanishi mumkin. 
Shuning uchun, agar iste’molchi ma’lum vaqt о‘tgandan keyin ishlab chiqaruvchi 
korxonaga mahsulot sifati haqida (mustahkamligi yoki mog‘or bosishi) e’tiroz 
bildirsa, u shu vaqt ichida mahsulotni saqlash qoidalariga rioya qilganligi tо‘g‘risida 
kafolat berilishi lozim. 
Makaron mahsulotlari don, un va boshqa donli ekinlar singari turli 
zarakunandalar, hasharotlar va kemiruvchilar (sichqon, kalamush) bilan zararlanishi 
mumkin. Hasharotlar xom ashyo va makaron mahsulotlariga saqlash va tashish 
vaqtida tushishi mumkin. Mahsulotlarni zararkunandalar bilan zararlanishining 
oldini olish uchun tashish va saqlash qoidalariga rioya qilish, zararlanishni oldini 
olish uchun sistemali tarzda profilaktik tadbirlarni amalga oshirish lozim. Buning 
uchun un, tayyor mahsulot va idishlarning zararlanganligi yaxshilab tekshirish, 
korxonaning barcha jihozlari va xonalarini toza saqlash darkor. 
Omborxonalarning tomi, devorlari va poli zich, tirqishlarsiz, shamollatish 
kanallariga tо‘r tortilgan bо‘lishi kerak. 
Yо‘q qiluvchi tadbirlarga korxonalarni dezinfeksiya, dezinseksiya va 
deratizatsiyalash kiradi. Bular mikroblar, hasharotlar va kemiruvchilarni 
yо‘qotishga qaratilgan choralar hisoblanadi. Bu tadbirlar korxona ma’muriyatining 
ishtirokida maxsus muassasalar tomonidan amalga oshirilishi lozim. Korxonani 
13
Gabriel Lorenzo., Meli Sosa., Alicia Califano. 
Chapter 15: Alternative Proteins and Pseudocereals in the 
Development of Gluten-Free 
Pasta
. 
Alternative and Replacement Foods 
2018. Pages 433-458.

---

125 
umumiy gazli, suyuqlikli yoki kukunli dezinseksiya qilingandan keyin ishga 
tushirish, Davlat sanitarik inspeksiyasining ruxsati bilan amalga oshiriladi. 
Kalit sо‘zlar va tayanch iboralar 
Mahsulotni saralash; mahsulotni yaroqsizlarini ajratish; yaroqsiz mahsulotni 
qayta ishlash; mahsulotni qadoqlash, mahsulotni idishlarga joylash, makaron 
mahsulotlarini 
qadoqlovchi 
mashinalar; 
mahsulotni 
saqlash; 
makaron 
mahsulotlarining buzilishi. 
Nazorat savollari 
1. Makaron mahsulotlarini saralashning vazifasi nimadan iborat?
2. Mahsulotning yaroqsizlarini ajratish qanday amalga oshiriladi?
3. Yaroqsiz mahsulotlar qanday qayta ishlanadi va takroran qanday 
foydalaniladi?
4. Mahsulotni qadoqlash va joylashning vazifasi nimadan iborat? 
5. Mahsulotni qadoqlash va joylash uchun qanday materiallardan 
foydalaniladi?
6. Qadoqlovchi yarim avtomatda mahsulot qanday qilib qadoqlanadi?
7. Makaron mahsulotlarini saqlashning asosiy qoidalari nimalardan iborat? 
8. Saqlash vaqtida makaron mahsulotlari buzilishining asosiy sabablari 
nimalardan iborat? Ularni oldini olishning qanday choralari mavjud? 

---

126 
10 -BOB. MAKARON MAHSULOTLARI ISHLAB CHIQARISHDA 
XOMASHYO SARFINI MEYORLASH VA HISOBGA OLISH 
Makaron mahsulotlari ishlab chiqarish korxonalarida hisobga olish va nazorat 
qilishning vazifasi xom ashyo, mahsulot va yordamchi materiallar yо‘qotilishini 
kamaytirish, standart talablariga javob beradigan yuqori sifatli makaron mahsulotlari 
ishlab chiqarishni ta’minlashdan iborat.