Mg’T-17/1 talabasi Berkinov Oybek Seminar mavzusi

Konfusizmning davlat mafkurasi darajasida chiqishi
Konfusiychilik axloqiy qoidalar, ijtimoiy meyorlar va idoraviy boshqaruvlarni o’zida aks ettirgan ta‘limotdan iborat. Konfusiy ta‘limoti Xitoy siyosiy - xuquqiy va falsafiy ta‘limotlarining poydevori xisoblanadi Konfusiy ta‘limotining markazida «jen» («insonni sevish»), g’oyalar tizimi «chjun» («podshoga sadoqat»), «i» («burchga sodiklik»), «syao» («farzandlik hurmati») va boshqalar turadi.
XVII asrda Xitoyga kelgan iyezuit – missionerlar xitoylik donishmand ta‘limoti bilan tanishib uni Yevropa madaniyatining vaqiliga aylantirish maqsadidi Konfusiy deb atay boshlagan. Konfusiychilik falsafiy g’oya sifatida maydonga kelgan.
Daosizm. Daosizm falsafiy ta‘limot sifatida Xitoyda mil. av. birinchi ming yillikning о’rtalarida konfusiychilik bilan deyarli bir vaqtda paydo bо’ldi. Bu ta‘limot, dastavval birmuncha mavxum harakterga ega bо’lib, din bilan hech qanday aloqasi bо’lmagan. Xitoylik faylasuf Lao szi Chu podshoxligining fuqarosi bо’lib, asl ismi Li Er edi. Lao szi «ustoz Lao» degan ma‘noni anglatadi. «Lao» esa laqab bо’lib, «qariya» deganidir.
Moizm. Qadimiy Xitoy faylasufi Mo-szi mayda mulkdor oilasida tug’ildi. U g’ildiraklar va qurollar uchun sо’loq yasovchi moxir usta bо’lgan. Konfusiy ta‘limotini chuqur о’rgangan. U Xitoy falsafasiga birinchi bо’lib GU (sabab) va LEY (tur) darajalari tushunchasini olib kirdi hamda asoslab berdi. Mao – szi qarashlari uning shogirdlari tomonidan tо’plangan «Mao - szi» kitobida jamlangan. Mao – szining zamondoshlariga ta‘siri shunchalar kuchli bо’lganki, u xudi Konfusiy kabi shuxrat qozongan.
Buddizm. Buddizm Xitoyga I-II asrlarda kirib kelib, IV asrda chuqur ildiz ota boshlaydi. VI asrda imperator buddizm va falsafani davlatning rasmiy ta‘limoti sifatida e‘lon qiladi. Buddizm ma‘naviy hayotda, ayniqsa, sanoat va adabiyotda sezilarli iz qoldirib, Xitoy falsafasida muxim ahamiyat kasb etgan ta‘limotdir. Xindistondan kirib kelgan buddizmning Chan maktabi ta‘limotiga kо’ra, oliy xaqiqatni timsol - ramz belgilar orqali ifodalash imkoni yо’q. Ruhiy osoyishtalikka mashg’ulot natijasida erishib bо’lmaydi. U kutilmaganda, tasodifan ichki tajriba sifatida rо’y beradi va tuyqusdan namoyon bо’ladi. Bu ta‘limot, ayniqsa, Xuey-nen (636-713 yil) qarashlarida tо’la-tо’kis namoyon bо’ldi.