Mg’T-17/1 talabasi Berkinov Oybek Seminar mavzusi

Braxmanizm va Buddaviylik о’rtasidagi munosabatlar
Hindiston davlatining geografik joylashuvi va uning bu xududda yashab kelgan xalqlar hayotiga ta‘siri xususida buyuk alloma Abu Rayxon Beruniy «Hindiston» asarida keng yoritib berilgan. Bu mamlakatning uch tomondan suvlikka va bir tomoni baland tog’liklar orqali materikka tutashganligi qadim Hindiston ijtimoiy –siyosiy hayoti rivojiga salbiy ta‘sir qilgan. Boshqa xalqlar bilan о’zaro sovdo-sotiq, madaniy aloqalar kam rivojlangan. Hatto kadimgi davrda bu yerda yashagan
aholining dini, urf-odatlari, an‘analari ularning taraqqiyotiga salbiy ta‘sir etgan. Braxmanizm – Hindistondagi qadimgi va dastlabki hamda keng tarqalgan din bо’lib, uning asosini kо’p xudolilik tashqil etgan. Bu din о’zining tub mohiyati bilan hind xalqining tabaqalarga bо’linishi va yuqori tabaqalarga quyi tabaqa vaqillarining bо’ysunishi hamda xizmat qilishining mafkuraviy asosi bо’lib kelgan. Guyoki bu din targ’ibotchilari bо’lmish braxmanlar (kohinlar) ilohlar shunday yaratganlar, bu taqdirdan qochib qutulib bо’lmaydi deb targ’ib etganlar. Braxmanizm aqidalari buyicha hindiston ahli ―varnalarga, ya‘ni tabaqalarga bо’lingan. Eng oliy tabaqa-braxmanlar, ya‘ni qohinlar hisoblanganlar. Kshaytriylar – suvoriylar, ya‘ni jangchilar ham yuqori tabaqalar tarkibiga kiritilgan. Vayshiylar va Shudralarga bо’lingan. Bulardan tashqari aholining past tabaqalari ham bо’lgan. Braxmanizm vaqt utishi, yani markazlashgan yirik davlatlarning vujudga kelishi bilan o’rnini boshqa bir din – buddizmga bо’shatib bera boshlagan. Ma‘lumki, har kanday mafkuraviy kurash iuayyan g’oyalarni jamiyat hayotiga tatbik etishga harakat qilar ekan, u eng avvalo о’zini oddiy xalq, keng axoli katlami manfaatlarini ximoya qilishga urinadi. Yangi g’oyalarning bu xususiyati esa albatta, jamiyat hayotiga tezrok kirib boradi va о’z tarafdorlariga ega bо’ladi.
Qadimgi Xitoydagi g’oyaviy-siyosiy qarashlar.
Xitoy davlati. Qadimiy davlatlardan biri bо’lib u о’zining geografik joylashishi jixatdan har tomonlama qulay va strategik ahamiyatga ega bо’lgan xududga ega. Xitoyda eramizdan avvalgi 2-minginchi yillikning boshlarida Siya xonadoni xukmdorligi о’rnatilgan. Eramizdan avvalgi XVIII asrda Chintan degan kishi Siya xonadoni xumronligini adarib tashlab о’rniga Shan davlatini tashqil qildi. Bu davlat tarixda Shan in davlati deb ataladi. Eramizdan avvalgi 1027 yilda Chjouning g’arbdan kelgan qо’shinlari Shan in podsholigini tugatdi. Umuman olib qaraganda Xitoy tarixida uzoq yillar davom etgan urushlar xukmronliklar davrini kо’rish mumkin. Xitoy xukmronligi davrida buyuk Xitoy devorini qurilishi shimoldan kelayotgan ko’chmanchi qabilalarning oldini olish mamlakatda muayyan ma‘noda tinchlik o’rnatishdan iboratdir. О’z о’rnida Xitoy xukmronili ham boshqa mamlakatlarga harbiy yurishlar qilgan. Xitoy tarixida davlatni boshqarish turli ta‘limotlarni vujudga kelishi katta ahamiyatga ega va bular о’z davrida davlatni siyosiy boshqarilishiga u yoki bu tarzda ta‘sir etgan. Xitoy boy ma‘naviy-falsafiy merosga ega qadimgi sivilizatsiya beshiklaridan biridir. Qadimgi Xitoy siyosiy-xuquqiy ta‘limotlari tarixi miloddan avvalgi 1 ming yillikka borib taqaladi. Umuman, Xitoyda ijtimoiy-falsafiy tasavvurlarning shakllanishi murakkab ijtimoiy sharoitlarda kechgan.
Murakkab iqtisodiy, ijtimoiy - siyosiy jarayonlar ustidan davlat nazoratining kuchayishi Xitoy davlatchiligining о’ziga xos tomoni xisoblanadi. Quldorlik tuzumi va feodal munosabatlar urug’ aymoqchilik, ajdodlarga ehtirom an‘analari bilan birgalikda rivojlanib bordi. Bu esa davlatga xuddi katta oilaga qaragandek munosabatda bо’lishining vujudga kelishiga sabab bо’ldi. Shakllanib kelayotgan ilmiy-nazariy tasavvurlar asosan afsonaviy tushunchalar negizida shakllana borgan. Bu yerda ijtimoiy munosabatlarning rivojlanishi Qadimgi Yunoniston yoki Xindistondagidek xukmron sinflar orasida faoliyat doirasining aniq bо’linishiga olib kelmadi. Chunki Xitoyda mutafakkirlar va turli ta‘limot asoschilarining kо’pchiligi hokimiyat vaqillari edi. Bu xol nazariy qarashlarni bevosita siyosiy amaliyotga bо’ysindirish imkonini berdi. Mamlakatni boshqarish, turli tabaqalar о’rtasidagi munosabatlar, etika masalalari Xitoy mafkurasi asosiy yо’nalishiga aylanib, jamiyat hayotiga amaliy yondashuvga asos soldi. Shuning uchun Xitoy mutafakkirlari turli ijtimoiy utopiyalarni yaratdilar, eng qadimgi davrlarni idellashtiruvchi jamiyat loyihalarini ishlab chiqish bilan shug’ullandilar. Qadimgi davrdan to yangi davrga qadar shakllanib kelgan va rivojlangan Xitoy falsafasi turli xil yо’nalish, oqimlarga boydir. Ularda falsafiy tafakkur qadriyatlarini ishlab chiqishga jazm qilgan mashxur kishilar, о’z davrining kо’zga kо’ringan donishmandlari tabiat, inson va jamiyat hayotiga taalluqli kо‗pgina muammolarning real yechimini izlaydilar, ularni о’z ijtimoiy ideallaridan kelib chiqqan xolda hal etishga urinadilar. Tabiiyki, muammolarning yechimi bir xil emas, chunki olam cheksiz va benixoyadir. Ularni chegaralangan nazariy tamoyillar tizimi vositasida jilovlab olish oson emas. Falsafiy maktablar, yо’nalishlarning turli-tumanligini, asosan, shu bilan izoxlash mumkin.