Meyorlashtirish asoslari” fanidan ma’ruzalar matni

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Me’yorlar turlari mohiyati?
   
2. 
   Me’yirlarning turli shakldagi ishlab chiqarish sharoitlarida aniqlash formulalari?
   
3. 
   Resurslarnini me’yorlash uslublari mohiyati?
   
4. 
   Jamlash uslubi kamchiliklari hamda anatilik uslub afzalliklari?
   
5. 
   Mehnat me’yorlari turlari mohiyati?
   
6. 
   Vaqt me’yorining turli shakldagi ishlab chiqarish sharoitlarida aniqlash formulalari?
   
7. 
   Mahsulot ishlab chiqarish me’yorlarini aniqlash formulalari?
   
8. 
   Xizmat ko‘rsatishme’yorlari ni aniqlash formulalari?
   
9. 
   Vaqt me’yori tarkibidagi asosiy vaqtni aniqlash formulalari?
   
10. 
    Mehnat me’yorlarining bajarilishini hisobga olish formulalari?
    
11. 
    Asosiy mashina vaqtini hisoblash usullari?
    

III MAVZU RESURSLARNI ME’YORLASHTIRISHNING USLUBLARI
REJA :
3.1. Me’yorlashtirishning jamlash uslubi xususiyatlari.
3.2. Me’yorlashtirishning analitik uslubi
Tayanch so’z va iboralar: resurslarni me’yorlashtirish mohiyati, resurslarni me’yorlashtirishning jamlash uslubi resurslarni me’yorlashtirishning analitik-tadqiqot uslubi, mahsulot ishlab chiqarish me’yorini aniqlash formulalari, mehnat me’yorlarining bajarilishini hisobga olish tartibi.


3.1. Me’yorlashtirishning jamlash uslubi xususiyatlari.

Resurslar sarfini me’yorlashtirish uslublari ikki guruhga bo‘linadi: analitik va jamlash uslublari.

Jamlash uslubi resurslarni me’yorlashtirish usullariga ko‘ra: sinov, tajriba, statistika, taqqoslash turlariga ajratiladi.
Jamlash uslubi hamma turlarida vaqt (mahsulot) me’yori operatsiyaga yoki detalga yaxlit holda, bajariladigan ish elementlariga ajratib hamda ish rejimi va usullarini loyihalashtirib o‘tirmasdan (jamlab) belgilanadi.
Sinov – tajriba uslubida butun bir operatsiyaga yoki ishni bajarishga ketadigan vaqtni normalashda normalashtiruvchi o‘z tajribasiga binoan ilgari xuddi mana shunday o‘xshash operatsiya yoki ishga sarflangan vaqt asosida aniqlanadi.
Statistik uslub bilan operatsiya yoki ishni bajarish uchun me’yor vaqtni ishlab chiqarish me’yorini belgilashda o‘tgan davr ichida xuddi shunday operatsiya yoki ishga sarflangan vaqt va mahsulot ishlab chiqarish me’yorining o‘rtacha haqiqiy darajasi to‘g‘risidagi hisobotlardan olingan statistic ma’lumotlar asos qilib olinadi.
Taqqoslash uslubi shu bilan xarakterlanadiki, bu uslubda operatsiyaga yoki ishga sarflanadigan resurs me’yori boshqa huddi shunga o‘xshash operatsiya yoki ishga solishtirish, taqqoslash asosida aniqlanadi.
Jamlash uslubning bir qator kamchiliklari bor, birinchidan, bunda operatsiya yoki ishni bajarish uchun belgilangan me’yor vaqti eski mehnat uslublari va usullari qo‘llanilganligini, ratsional uslub va usullari qo‘llash mumkinligini ko‘rsata olmaydi, ilg‘orlarning ish usullari bilan taqqoslash imkonini bermaydi, chunki vaqt me’yorini belgilashda operatsiya yoki ish uni tashkil qiluvchi element usul va harakatlarga ajratilmaydi, ular chuqur o‘rganilmaydi,me’yor normalovchi tajribasi, statistic ma’lumotlar, taqqoslash orqali yaxlit xolda belgilanadi natijada eski yo‘l qo‘yilgan xatolar qaytariladi, unumsiz harakatlar va elementlar aniqlanmay qolaveradi, natijada mehnat unumdorligini oshirish rezervlari ochilmay qolaveradi; ikkinchidan, progressiv va texnik asoslangan me’yor belgilash imkoni yaratilmaydi, chunki operatsiyani yoki ishni tashkil qiluvchi elementlarni bajarish izchilligi chuqur tahlil qilinmaydi, texnikadagi o‘zgarishlar, ish o‘rinlarini tashkil qilish, undagi sharoitlar va unga xizmat ko‘rsatish aniq hisobga olinmaydi; uchinchidan ish vaqtidan oqilona foydalanish, ketayotgan ish vaqtini aniqlash, jihozlarning bekor turib qolish hollarini, ular quvvatidan to‘la foydalanilmayotganligini aniqlash va ularni yuqori darajaga ko‘tarish uchun chora-tadbirlar belgilash imkoniyatiyo‘q; nihoyat, korxona ishini analiz qilish korxonaning samaradorligini oshirish yo‘llari va rezervlarini aniqlash imkonini bermaydi. Shuning uchun hozirda bu uslublar ishlab chiqarishda qo‘llanilmaydi.