Mexanik harakat haqida

121­rasm. Turli massali ara­ vachalarning to‘qnashishi
ga teng, lekin qarama­qarshi tomonga yo‘nalgan bo‘ladi. Shuning uchun ikkinchi aravacha uchun

kuch manfiy ishora bilan olinishi kerak. Ikkala aravachaning impulslari
qanday o‘zgarishini hisoblaylik.
Birinchi aravacha impulsining o‘zgarishi:
^→ → →
Ft = m₁υ₁′ − m₁υ₁.
Ikkinchi aravacha impulsining o‘zgarishi:
^→ → →

–Ft = m₂υ₂′ − m₂υ₂.
Tengliklarni hadma­had qo‘shamiz:

1 1 1 1 2 2 2 2
0 = m ^→υ ′ − m ^→υ + m ^→υ ′ − m ^→υ
yoki
(1)

Bu tenglikning chap tomoni aravachalarning to‘qnashishdan oldingi, o‘ng tomoni esa to‘qnashgandan keyingi impulslari yig‘indisini ifodalaydi. Demak, aravachalar bir­biri bilan to‘qnashganda ular impulslarining yig‘in­ disi vaqt o‘tishi davomida o‘zgarmay qoladi, ya’ni impulslar yig‘indisi saqlanadi.

Impulsning saqlanish qonuni ta’rifi

Yopiq sistemada ikki jismning o‘zaro ta’sirlashishi natijasida ularning impulslari saqlanishini yuqorida ko‘rdik. Agar yopiq sistemada jismlar ko‘p bo‘lsa ham, o‘zaro ta’sirlashuvchi jismlarning impulslari yig‘indisi o‘zgar­ maydi, ya’ni saqlanadi:

(2)
Umumiy holda impulsning saqlanish qonuni quyidagicha ta’riflanadi:

Eslatib o‘tamiz, bu qonun sistemaga tashqi kuchlar ta’sir etmagan holda­ gina o‘rinli. Impulsning saqlanish qonuni fizikaning asosiy qonunlaridan biridir. Bu qonun faqat makroskopik jismlarning o‘zaro ta’siri uchun emas, balki mikroskopik molekula, atom, elementar zarrachalarning o‘zaro ta’siri uchun ham o‘rinlidir. Masalan, to‘pdan otilgan o‘q oldinga uchib ketsa, to‘pning o‘zi orqaga «sakrashi»ni kinofilmlarda ko‘p ko‘rganmiz (122-rasm).