Mexanik harakat haqida

79­rasm.
Kamonning egilishi
Kamon iрi tarang tortilganida (79-rasm), rezina, pru- jina cho‘zilganida yoki siqilganida, F_t kuchga qarshi F_el kuch namoyon bo‘ladi.

Guk qonuni

Tayanchga mahkamlangan l_o uzunlikdagi prujinaga m massali yuk osay- lik. Unga ta’sir etuvchi F_t og‘irlik kuchi pastga yo‘nalgan bo‘ladi. Prujina

deformatsiyalanishi natijasida F_t ga qarama-qar- shi yo‘nalgan F_el kuch yuzaga keladi (80-rasm). Natijada prujina Δl ga cho‘ziladi: Δl = l – l_o. Bunga prujinaning absolyut uzayishi yoki ab- solyut deformatsiya deyiladi. F_el elastiklik ku- chi F_t og‘irlik kuchga tenglashganida, prujina cho‘zilishdan to‘xtaydi. Prujinaga ta’sir etuvchi kuchni oshirib borsak, absolyut deformatsiya ham proporsional ortib boradi (81-rasm). De- mak, elastiklik kuchi absolyut uzayishga to‘g‘ri proporsional ekan, ya’ni:

→

→
80­rasm. Purjinaning cho‘zilishi

→
^Fel
~ l yoki
→
^Fel
= – k l . (2)

Bunda k – elastiklik kuchi va absolyut uzayishini bog‘lovchi koeffisiyenti bo‘lib, deformatsiyalanayotgan prujinaning bikirligi deb ataladi. (2) formula- da minus ishorasining qo‘yilishiga sabab elastiklik kuchi va absolyut uzayish- ning qarama-qarshi yo‘nalishga ega ekanligidir. Bu formuladan k ni topsak:

k = ^Fel .
l
(3)

Xalqaro birliklar sistemasida prujina bikirligi- ning birligi – N/m.
(2) formula quyidagicha ta’riflanadi:




81­rasm. Deformatsiyaning ta’sir etuvchi kuchga bog‘liqligi

Bu qonunni 1660-yilda ingliz olimi Robert Guk kashf etgan. Shuning uchun u Guk qonuni deb ataladi.
Jism (prujina, sim)ning bikirligi k qancha katta bo‘lsa, uni cho‘zish yoki siqish, ya’ni deformatsi- yalash shuncha qiyin kechadi. Bikirlik koeffitsiyenti turli jismlar uchun turlicha qiymatga ega. Uzun-
82­rasm. Siqilish deformatsiyasining ta’sir etuvchi kuchga bog‘liqligi

ligi l, ko‘ndalang kesim yuzasi S bo‘lgan sterjenning
bikirligi – k quyidagicha ifodalanadi:

k = E —^S .
l

(4)

Bunda E – sterjen yasalgan moddaning elastiklik modu- li (Yung moduli) deb ataladi, u turli moddalar uchun turlicha bo‘ladi.