Мевачилик ва сабзавотчилик

6. Kvadratlab ekish usulida o‘simliklar qatorlarga va qatorlardagi o‘simliklar orasiga bir xil masofada joylashtiriladi. Natijada dalada uzunasiga hamda ko‘ndalangiga qatorlab bo‘lishiga erishiladi. Agar kvadratlar kesishgan joylardagi uyalarga bir nechta o‘simlik o‘tqazilsa, buni kvadrat-uyalab ekish usuli deyiladi.
7. To‘g’ri burchakli hamda to‘g’ri burchakli-uyalab ekish kvadrat va kvadrat-uyalab ekish usulining xili hisoblanadi. Bunda o‘simliklarni to‘g’ri burchaklarning kesishgan joyiga joylashtiriladi. Ko‘ndalang qatorlar saqlanadi, lekin ularning o‘rtasidagi masofa uzunasiga ketgan qatorlar orasidagiga qaraganda birmuncha kamayadi. Bu usulda qatorlab ekiladigan o‘simliklarning hammasi ekiladi.
8. Sabzavotlar uchun ekish sxemalari va xususiyatlari oziqlanish maydoni, ko‘chat qalinligi va qulay ekish sxemalari.
Tup qalinligi sabzavot ekinlari hosildorligini aniqlaydigan eng muhim omillardan biridir. Tup qalinligiga qarab oeiqlanish maydoni ham o‘zgaradi, yahni bir tup o‘simlik band qilgan joyi va shunga yarasha, o‘simlikning oziqlanish sharoiti, suv hamda yorug’lik bilan tahminlanishi va hokazolar ham o‘zgaradi. O‘simlik tuplari siyrak bo‘lsa, shunga ko‘ra, oziqlanish maydoni katta bo‘ladi, o‘simliklarning individual rivojlanishi uchun qulay sharoit tug’iladi va ularning hosildorligi oshadi. Biroq, hosildorlik mahlum darajagacha oshadi, chunki o‘simlik juda siyrak joylashtirilsa, u o‘ziga tegishli maydonning hammasidan to‘liq foydalana olmaydi.
Tup soni oshirilganda ayrim o‘simliklarning hosildorligi kamayadi, lekin gektarlardagi ko‘chat soni ko‘payib, buning evaziga har gektardan olinadigan hosil miqdori ortadi. Lekin o‘simliklar haddan tashqari qalin qilib ekilsa, ular siqilishib qolib, bir-birini ezadi va nobud qiladi, natijada o‘simliklarning rivojlanishi kechikadi, hosili kamayadi va sifati keskin yomonlashadi, chunki bunda ko‘pgina meva va tuganaklar mayda bo‘lib, karam boshlari yetilmay qoladi, bu esa tovar mahsulot miqdorining kamayishiga sabab bo‘ladi.
Tup qalinligi tuproq harorati va o‘simliklar atrofidagi havo rejimiga katta tahsir ko‘rsatadi. Tup qalinligi ortishi bilan ularning tuproqni soyalashi ham ortadi, binobarin, tuproq kam qiziydi, harorat pasayadi, o‘simliklar orasidagi havo namligi ortadi.
Janubiy rayonlarda ekinlarni qalin ekish yuqori haroratning zararli tahsirini yumshatuvchi muhim omildir.
Pomidor o‘simligining stolbur kasalligiga va kartoshkaning aynishiga qarshi kurashda ham shu usuldan foydalaniladi.
O‘simliklarnnng qulay tup qalinligini belgilashda ularning biologik xususiyatlari va o‘sish sharoiti ham hisobga olinadi.
Sabzavot ekinlarida ekish sxemasiga qarab ularning oziqlanish maydoni turli usullarda aniqlanadi. Agar ekinlar qatorlab-kvadratlab va to‘g’ri burchakli usulda ekilgan bo‘lsa, bir tupning oziqlanish maydoni (P) quyidagi formula bilan hisoblanadi :
P= R·L
Bunda, P - bir o‘simlik oziqlanish maydoni, m²;
R - qatorlar orasi, m ;
L - qatordagi o‘simliklar orasi, m.
Kvadrat-uyalab hamda to‘g’ri burchak-uyalab ekish usulida formula quyidagicha bo‘ladi :
P = R·L:G
G - uyadagi o‘simliklar soni.
Lenta usulda bir tup oziqlanish maydoni
formula bo‘yicha belgilanadi.
Bunda, R- lentalar oralig’i, m.
M - lentadagi qatorlar oralig’i, m.
L - qatordagi o‘simliklar oralig’i m.
ch - lentadagi qatorlar soni.
Lentasimon-uyalab qo‘sh qatorlab ekilganda bir tup oziqlanish maydonini topishdagi formula quyidagicha bo‘ladi:
, bunda, L - qatordagi uyalar oralig’i, m.
g - uyadagi o‘simliklar soni.
Bir tupning oziqlanish maydonini aniqlagach, har gektardagi tup sonini yoki qalinligini N=10000 m²: P formula yordamida topish mumkin. Bunda N - bir gektardagi tup qalinligi, P-bir tup oziqlanish maydoni, m².