Meva – sabzavot maxsulotlarni saqlash texnologiyasi

13-MAVZU: ILDIZMEVALARGA TOVAR ISHLOVI BERISH (4 soat)

Reja:

1.Ildizmevalilarning turlari

2.Ildiz myevalarni qabul qilish saqlash va ularni saqlanishiga turli omillarni ta’siri

3.Qand lavlagini yuvish va kesish jarayoni

ILDIZMEVALILARNING TURLARI

Osh lavlagi. Lavlagi o’q ildizdi bo’lib, yumshoq yerlarda 2,5 myetrgacha chuqurlikkak kirib, 50 sm atrofga taraladi.

Osh lavlagining navlari tyezpisharligi, xosildorligi, ta’mi, saqlanishi, ildiz myevasining tuproqqa ko’milish darajasi, shakli va rangi, xalqaligi va boshqa morfologik hamda biologik byelgilariga qarab bir-biridan farq qiladi. Markaziy Osiyoda asosan qo’yidagi lavlagi navlari ekiladi.

Misr yapaloq lavlagisi. Bu nav tyezpishar bo’lib, ekilganidan kyeyin 90-100 kunda yetiladi. Ildiz myevasining shakli yumaloq, eti binafsha -qizil tusli. Ta’mi yaxshi, saqlanishi o’rtacha. U asosan, erta muddatlarda ekiladi.

Bardo 237 bu nav lavlagi o’rtapishar (110-120 kunda yetiladi), syerxosil, uzoq saqlanadi. Ildiz myevasining shakli dumaloq, eti to’q-qizil rangli

Sabzi. Ildizlari o’qildiz ko’rinishida bo’lib, yerga 2 myetr chuqurlikka kiradi va 25-30 sm atrofga yoyiladi.

Sabzining navlari bir qancha morfologik hamda biologik byelgilarga qarab, bir-biridan farq qiladi. Bu byelgilardan eng muximi qo’yidagilar:

Barglar to’pbargining katta-kichikligi va shakli (tik, yarim yoyiq va yoyiq);

Barglarining rangi, kyesikligi hamda tukliligi xar xil bo’ladi. Yevropadan kyelib chiqqan sabzi navlarining bargi yashil, juda kyesikli, tuksiz yoki biroz tukli bo’ladi. Osiyo navlarinning barglari kul rang-yashil yoki binafsha yashil rangli, kam kyesikli v syertukligi bilan ajralib farq qiladi.

Ildizmyevalarning rangi tarkibidagi pigmyentning miqdoriga qarab, oq, sariq, zargaldoq, qizil yoki binafsha rang bulishi mumkin.

Ildizmyevalarning shakli dumaloq, tsilindr yoki konussimon. Ildizmyevasi dumaloq yoki tsilindrsimon sabzi navlari uzun, konussimon navlarga qaraganda, odatda, birmuncha tyezpishar bo’ladi. Sabzining naviga qarab ildizmyevasining katta-kichikligi va vazni ham xar xil 20-30g dan 1kg gacha va undan ham ortiq bo’ladi;

Ildizmyevaning o’zagi xar xil shaklda bo’lib,ildizmyeva diamyetrining 25-90% ini ishgol etadi. Ekiladigan sabzi navlarining muxim biologik byelgilari ular o’suv davrining uzunligi (70-150 kungacha) va ildizmyevalarning erkaklab hamda yorilib kyyetishidir. Odatda janubdan kyelib chiqqan, qisqa davrda yetiladigan ildizmyevalar ayniqsa, ular shimoliy tumanlarda ekilganda ular erkaklab kyetadi. Tyezpishadigan ertapishar navlarda ildizmyevaning yorilib kyyetishi kuzatiladi.

Sabzi navlari tarkibidagi quruq moddalar, shakar va vitaminlarning miqdoriga qarab ham bir-biridan katta farq qiladi. Xashaki sabzi navlarining tarkibi quruq modda va tsyellyulozaga juda boy. Karotin sabzining to’q sariq-qizil navlari tarkibida ko’p. Sariq ayniqsa, oq sabzi navlarida ham karotin bo’ladi.

Turp. (Raphanus sativus L), kryestog’uldoshlarga kiradi, o’sishining birinchi yili kyesikli, tukli barglardan iborat, tupbarg hamda turli shakl va rangdagi kata-kichik xar xil ildizmyeva xosil qiladi, ikkinchi yili esa gul novdalar chiqaradi.

Turp navlari ancha tyezpishar ekilgandan kyeyin o’rtacha 90 kunda yetiladi, syerxosil, uzoq saqlanadi, mazasi juda yaxshi, tarkibida 30-40 mg% atrofida vitamin S bo’ladi. Ildizmyevasi tsilindrsimon (uzunligi 20-25 sm gacha bo’ladi) yokidumaloq, rangi oq, tubining ko’p qismi yashil bo’ladi. Yerga chuqur botib turmaydi. Bu turp asosan yozda ekiladi. Baxorda ekilganlari erkaklab kyetadi.