Метрология, стандартлаштириш ва сифатни бошқариш

Ўлчаш хатолиги- ўлчаш натижасини чинакам (ҳақиқий) қийматдан четлашувини (оғишувини) ифодаловчи ўлчашнинг сифат мезони.
4- масала
Ўлчаш хатоликлари ифодаланишига қараб қуйидаги турларга бўлинади:
Абсолют (мутлоқ) хатолик. Бу хатолик катталик қандай бирликларда ифодаланаѐтган бўлса, шу бирликда тавсифланади.
1. Мутлоқ хатоликни қуйидагича аниқланади:

= А - х_ч А - х_ҳ ;

бунда, А - ўлчаш натижаси;
х_ч - катталикнинг чинакам қиймати;
х_ҳ - катталикнинг ҳақиқий қиймати.
Абсолют хатоликни тескари ишора билан олингани тузатма (- поправка) деб аталади.
- = к_т; X_x = A + K_t
2 Нисбий хатолик - абсолют хатоликни ҳақиқий қийматга нисбатини билдиради ва фоиз (%)да ифодаланади:

= [(А - х_ҳ )/х_ҳ] 100 = ( /х_ҳ) 100 .

Статик хатоликлар - вақт мобайнида катталикнинг ўзгаришига боғлиқ бўлмаган хатоликлар. Ўлчаш воситаларининг статик хатолиги шу восита билан ўзгармас катталикни ўлчашда ҳосил бўлади. Агар ўлчаш воситасининг паспортида статик шароитлардаги ўлчашнинг чегаравий хатоликлари кўрсатилган бўлса, у ҳолда бу маълумотлар динамик шароитлардаги аниқликни тавсифлашга нисбатан тадбиқ этила олмайди.
Динамик хатоликлар - ўлчанаѐтган катталикнинг вақт мобайнида ўзгаришига боғлиқ бўлган хатоликлар саналади. Динамик хатоликларнинг вужудга келиши ўлчаш воситаларининг ўлчаш занжиридаги таркибий элементларнинг инерцияси туфайли деб изоҳланади. Бунда ўлчаш занжиридаги ўзгаришлар оний тарзда эмас, балки муайян вақт давомида амалга оширилиши асосий сабаб бўлади.
Мунтазам хатолик деб умумий хатоликнинг такрорий ўлчашлар мобайнида муайян қонуният асосида ҳосил бўладиган, сақланадиган ѐки ўзгарадиган ташкил этувчисига айтилади.
Ўлчаш воситаларининг конструктив камчиликлари туфайли келиб чиқадиган хатолик асбобий хатолик деб аталади. Масалан: асбоб шкаласининг нотўғри градуировкаланиши (даражаланиши), қўзғалувчан қисмнинг нотўғри маҳкамланиши ва ҳоказолар.