Метрология, стандартлаштириш ва сифатни бошқариш

Бевосита ўлчаш - Ўлчанаѐтган катталикнинг қийматини тажриба маълумотларидан бевосита топиш. Масалан, оддий симобли термометрда ѐки линейка ѐрдамида ўлчаш. у = с х;
Бунда: у - муайян бирликда ифодаланѐтган ўлчанаѐтган катталикнинг қиймати;
с - шкаланинг бўлим қиймати; х - шкаладан олинган қайднома.
Билвосита ўлчаш- Бевосита ўлчанган катталиклар билан ўлчанаѐтган катталик орасида бўлган маълум боғланиш асосида каталикнинг қийматини топиш.. Масалан, тезликни ўлчаш.
у = f (х₁ х₂ ...х_n).
Мажмуий ўлчаш - Бир неча номдош катталикларнинг бирикмасини бир вақтта бевосита ўлчашдан келиб чиққан тенгламалар тизимини ечиб, изланаѐтган қийматларни топиш. Масалан, ҳар хил тарози тошларининг массасини солиштириб, бир тошнинг маълум массасидан бошқасининг массасини топиш учун ўтказиладиган ўлчашлар, харорати қаршилик термометри орқали ўлчаш
Биргаликдаги ўлчаш - Турли номли икки ва ундан ортиқ катталиклар орасидаги муносабатни топиш учун бир вақтда ўтказиладиган ўлчашлар. Мисол, резисторнинг 20 ⁰С даги электр қаршилиги қийматини турли температураларда ўлчаб топиш.
Мутлақ ўлчаш - Бир ѐки бир неча асосий катталикларни бевосита ўлчанишини ва (ѐки) физикавий доимийликнинг қийматларини қўллаш асосида ўтказиладиган ўлчаш.
Нисбий ўлчаш - Катталик билан бирлик ўрнида олинган номдош катталикнинг нисбатини ѐки асос қилиб олинган катталикка нисбатан номдош катталикнинг ўзгаришини ўлчаш.
Ўлчаш усули деганда ўлчаш қонун-қоидалари ва ўлчаш воситаларидан фойдаланиб, катталикни унинг бирлиги билан солиштириш усулларини тушунамиз.
Ўлчашнинг қуйидаги усуллари мавжуд:
Бевосита баҳолаш усули - бевосита ўлчаш асбобининг санаш қурилмаси ѐрдамида тўғридан тўғри ўлчанаѐтган катталикнинг қийматини топиш. Масалан, Пружинали манометр билан босимни ўлчаш ѐки амперметр ѐрдамида ток кучини топиш.
Ўлчов билан таққослаш (солиштириш) усули - ўлчанаѐтган катталикни ўлчов орқали яратилган катталик билан таққослаш (солиштириш) усули. Масалан тарози тоши ѐрдамида массани аниқлаш. Ўлчов билан таққослаш усулининг ўзини бир нечта турлари мавжуд: