Metodologiyasi o z b e k I s t o n r e s p u b L ik a s 1

ladi 
va un i tayyorlashda bugungi kung ach a tarix fani h am d a fa n ­
ning 
m etodologiyasi sohasida turli yillard a y u rtim iz d a va xorijda 
nashr etilgan adabiyotlar, fan sohasida tad q iq o tla r olib borgan b ir 
qator m u a llifla rn in g ilm iy m aqolalari m ate ria lla rid an foydalanil- 
di 
va o ‘z o 'rn id a m a z k u r kito b n in g tu zu v ch ilari ularga o ‘z m in - 
natd orchilig ini bildirib qoladilar. QoM lanma va u n d a keltirilgan 
m ateriallar yuzasid an soha m utaxassislari to m o n id a n fan xususi- 
yatidan kelib ch iq q an holda ayrim e ’tiro z la r va b a h s-m u n o z ara - 
li 
fikrlar bildirilish i tabiiy. Bu esa alb atta, tarix fani va u n in g
tadqiqotlari borasida, qolaversa «Tarix fani m etodologiyasi» fani 
o'quv a d ab iy o tlarin in g y an ad a m u k am m a llik k a erishish iga xiz- 
m at qilishi shubhasiz.
II

---

«TARIX FANI M E T O D O L O G IY A S I» FA N IN IN G
P R E D M E T I, M A Z M U N I VA VAZIFALARI
Tarix fani metodologiyasi haqida lush uric ha. Tarix fani metodo- 
logiyasi shakllanishining bosqichlari. Tarixchilarning tarixiy tad- 
qiqotlar haqidagi fikrlari.
О ‘zbekistonda tarix fani rivojlanishining tarixiy yo'li haqida. 
O'zbekiston tarixini o'rganishning tarixshunoslik masalalari.
«Tarix fani m etodologiyasi» fan id a eng asosiy ko‘riladigan 
m asa lala r «nazariya», «m etodologiya», «tarix falsafasi», «m etod» 
(uslub) kabi b ir q a to r tu sh u n c h a la r va ilm iy q a ra sh la r bilan bogMiq 
holda o c h ib beriladi.
T arix nazariyasi — tarix haqidagi va ayni vaqtda u yoki bu ta r i­
xiy voqealar, h o d isalar va ja ra y o n la r haqidagi u m u m iy tasavvur- 
lar m ajm uyidir. T arix nazariyasi h ar qanday holatda ham faqat- 
gin a tarix iy h o d isalar haqidagi k on k ret — tarix iy tasavvur sifatida 
c h e k la n ib q o lm asd an , balki tarix iy b ilish n in g eng yuqori d a ra - 
jasi san alad i. Tarix nazariyasida asosiy e 'tib o r tarix n i real voqe- 
lik sifatida o ‘rganuvchi u m um iy m u a m m o la r (ontologiya) h am d a 
ta rix n i bilish sifatida o ‘rganishga (gneseologiya) q a ra tila d i1.
T arix fani m etodologiyasi ilm iy bilish faoliyati bo'lib, tarixiy 
tad q iq o tla rn in g am alga o sh irilish i, ta h lili va o 'rganilishig a qa- 
ratilgan faoliyatdir. M etodologiya ilm iy m u am m o la rn in g q o ‘yi- 
lishi x a ra k terin i aniqlaydi, u larn in g yechilishidagi eng m aqbul 
p rin sip la r va yo‘n alish larn i aniqlaydi, tad qiqot m eto d larin i ta n - 
qidiy baholaydi va ta h lil qiladi.
T arix fani m etodologiyasi (y u no n . m etod os — usul, bilish yoMi, 
logos - so‘z) - m ustaqil fan sohasi b o 'lib , ta rix n i bilish, anglash 
uslublari haqidagi tarix fani ta rm o q la rid a n biri hisoblanadi. B un- 
da uslub (m etod) tarixiy tad qiqo t vositasi sanaladi.
U slub (m eto d )lar y o rdam ida tarix ch i yoki tadqiqotchi yangi 
b ilim la m i o'zlash tirish i yoki tarixiy ja ra y o n la r haqida am aldagi