Metodologiyasi o z b e k I s t o n r e s p u b L ik a s 1

Qarang: Коллингвуд Р.Дж. Идея истории; Автобиография. — М ., 1980.
21

---

rix c h in in g hunari») kitobidir. M u a llif o ‘z asarid a p ozitivistlar va 
n e o k a n tc h ila r q a ra sh larig a q arsh i chiqib, o ‘z in in g yangi q a ra sh - 
larin i bayon qiladi. U «voqeaviy* va tavsifiy xususiyatga asos- 
lan ilg an ta rix n i tan q id q ilib, ik k in c h i ja h o n u ru sh id an keyin keng 
tarq alg an tiz im li-ta h liliy y o ndashuvni ta k lif q ild i1.
Ik k in c h i ja h o n u ru sh id a n keyingi yillarda tarix fani m e to ­
dologiyasi borasidagi b ah s va m u n o za rala r yana avj oldi. Yangi 
n azariy-falsafiy q a ra sh la r sh ak llan ib , ijtim oiy va g u m a n ita r fan- 
lard a fan la ra ro yondashuv q a ro r to pd i. Avvaldan m avjud b o ‘lib 
kelgan b ah s — ta rix n in g fan ekanligi (stiyensistlar) yoki sa n ’at va 
a d ab iy o tn in g b ir ko‘rin ish i ekanligi (antistiyensistlar) b o rasid a­
gi eng yirik o lim la r ishtiro kidag i b a h sla r yana avj oldi. 1962-yil- 
da L o n d o n d a E .K a rrn in g «W hat is H istory?*2 («Tarix nim a?*) 
n o m li asari n a sh r etildi. Bu kitobda R .K o lling vu dd an so‘ng bi- 
rin c h i m aro tab a tarix iy bilish va tarix iy jara y o n n in g bir tizim ga 
solin gan ta h lili berildi. A sa r faqatgina Buyuk B ritaniyada em as, 
b o sh qa m a m la k a tla rd a h a m keng tarq aldi. M u a llif pozitivistlar 
q a ra sh larig a xos boMgan m anb alarga «topinish» (d alillarn in g ilo- 
h iy lash tirilishi) g ‘oyasiga m u tlaq o q arshi chiqdi. H ar b ir dalil 
(fakt) subyektiv holat — in terp retatsiy a bilan bogMiq. B unda ta- 
rix c h in in g shaxsiy q a ra sh lari va ijtim oiy m ansubligini e ’tib o rd an
c h e td a q o ld irm aslik lo zim , deb ko‘rsatadi. U L .R an k en in g ta ­
rix n i «qanday so d ir boMgan boMsa, shundayligicha* ko‘rsatish ke- 
rak d egan fik rin i no stalg ik ro m a n tiz m (h is-tu y g ‘ularga berilgan 
holda ideal q a h ra m o n la rn i q o ‘m sash) deb hisobladi. Ayni vaqt- 
da u «dalil (fakt)lar hech n im a , in terp retatsiya — h am m a narsa* 
deb h isoblagan p rez e n tistla rn in g fikriga ham q a t’iy qarshi c h iq ­
di. Bu fik rn in g b ir to m o n d a n to ‘g ‘riligi sh u n d ak i, d a lilla r (fakt- 
lar) tarix ch isiz hech n im a , biroq tarix ch i ham d a lilla r (faktlar)siz 
hech kim . E .K a rrn in g ta ’k id lash ich a, tarixga q u ram a (aralash) 
d a lilla r (faktlar)nin g yigMndisi sifatida qarash yoki tarix ch in in g