Методик асослари

1.2-шакл. П.Гилфорд томонидан ишлаб чиқилган креативликнинг олтита кўрсаткичи
Изланувчанлик деганда Креативлик деганда, «шахсларнинг ўзига хос ғояларни яратиш ва инновацион қарорлар қабул қилиш қобилиятини чуқур англаш жараёни тушунилади. Бугунги кунда таълимга қўйиладиган асосий талаб маълум чегаралардан чикиб кетадиган, ностандарт қарорлар қабул қила оладиган, янгилик билан ажралиб турадиган махсулотларни яратадиган ижодий шахсни ривожлантириш эканлиги билан боғлик. Креативликни тавсифлашда психологлар қобилият муаммосига ишора қиладилар ва кўпинча креативликни умумий ижодий қобилият, билимларни ўзгартириш жараёни деб билишади»²². Бундан ташкари улар хаелий ривожланиш ва гипотезаларни яратиш билан боглик деб айтишади.
Бундан ташкари, улар креативлик хаёлот ривожланиши ва гипотезаларни шакллантириш билан боғлик деб таъкидлашади.
Изланувчан Креатив қобилиятлар турлича классификацияланади. Унга кўра, ижодий ёки креатив қобилиятларга оид тадқиқотлар мазмунидан келиб чиқиб, турли ўқувчилардаги турли миқдор ва мазмундаги шахс сифатларини келтириб чиқаришини эътироф этиш мумкин.
Креатив фикрлаш гояларда инсон уз тушунчаларини жиловлай олиш ва утмишдошларини тажрибасини умумлаштириш борасида намоен булади. Амалга оширилган ишларни тахлил килиш вокеалар ривожини кузата олиш тадкикотларни билимларни узаро боглаш ва ижодий кобилятни уз ичига олади. Инсон уз хаелоти билан амалга оширган харакати ижод деб айтилади. Яратиган нарса нима булишидан катий назар у инсон махсули хисобланади.
Креатив фикрлаш тимсоллар ва ғояларда, инсон ўз тушунчаларини илгари суриш ва ўтмишдошлар тажрибасини умумлаштириш қобилиятида намоён бўлади. Фактларни таҳлил килиш, вокеалар ривожини кузатиш, тадқиқот мавзуси билан боғлик бўлган билимларни ўзаро боғлаш ва ижодий фаразни ўз ичига олади»²³. Инсонда бирон бир янгилик пайдо бўлишига олиб келадиган хар кандай харакат ижод деб аталади. Яратилган нарса моддий, ақлий ёки ҳиссий конструкция бўладими бундан катъи назар, фақат шу инсонгагина тегишли ижодий маҳсулот ҳисобланади²⁴. Иккинчи йўналиш вакили Жонсоннинг сўзларига кўра, кутилмаган, ўз-ўзидан амалга оширадиган самарали харакат сифатида, ўзига ишонган холда, ижрочи томонидан ижтимоий муносабатларнинг маълум бир муҳитида кузатилиши мумкин бўлган хатти-харакатлар орқали креативлик намоён бўлади²⁵.
Нуфузли америкалик психолог Абрахам Маслоуга биноан – бу туғма ва ҳаммага хос, аммо муҳит таъсири остида кўпчилик йўқотадиган ижодий йўналганлик. Америкалик психолог Э.П. Торренснинг фикрига кўра, креативлик –индивиднинг ностандарт, ижодий фикрлаш қобилияти, «муаммо ечимини топишда билим ва амалий ҳаракатларнинг ўзаро қарама-қаршилигига нисбатан таъсирчанлик, янги фаразларни илгари суриш асосида муаммоларнинг ечимини излаш ва ечиш, фаразларни текшириш ва ўзгартириш, қарор натижаларини шакллантириш қобилиятидир. Ижодий жараён турли хил интеллектуал хусусиятларни талаб қиладиган бир неча босқичларни ўз ичига олади. Биринчилардан бўлиб 1926 йилда Г. Уоллес ижодий жараённинг тўрт босқичини белгилаб берди, «улар ўша пайтдан бери классик деб ҳисобланиб, у ёки бу шаклда барча замонавий таснифларда кўринади:
1. Тайёргарлик. Муаммони баҳолаш, ечим топишга қаратилган дастлабки уринишлар. Бу ерда мантиқий фикрлаш кўпроқ талабга эга бўлиб, мавжуд билимлардаги бўшлиқларни аниқлашга имкон беради.
2. Инкубация. Бирор киши бошқа масалалар билан шуғулланганда ва муаммони ҳал қилиш учун тўғридан-тўғри уринишлар қилмаса, аммо онгсиз даражада унинг ечимини излашда давом этса, муаммони вақтинча қолдириш.