|
NH3 + HNO3 = NH4 NO3 + 145 kJ
Suyıq nitrat kislotanı (47—60 % li) neytrallanganda suyıq ammoniy nitrat payda boladı, odan qattı NH4 NO3 alıw ushın onı puwlatıw zárúr. Reaksiya ekzotermik bolǵanlıǵı ushın onı ıssılıgınan paydalanıladı. Kislota konsentraciyası qanshellilik joqarı bolsa, neytrallanıw reaksiyasında sonshalıq kóp ıssılıq shıǵaradı. Ammoniy nitrat islep shıǵarıw procesi úsh basqıshnı : nitrat kislotanı ammiak menen neytrallaw, alınǵan eritpeni bug'latib suwsızlantırıw hám ammoniy nitrattı granullash-donador halǵa keltiriw basqıshların óz ishine aladı. Neytrallanıw reaksiyası nátiyjesinde ajralıp shıqqan ıssılıqtan ammoniy nitrat eritpesin bug'lantirish ushın ónimli paydalanıladı. Ilgeri 47-55% li nitrat kislotası isletilip NIF (neytrallanıw ıssılıgınan paydalanıw ) apparatlarında 62—83% li NH4 NO3 olinar edi. Bul eritpe keyininen vakuumlı -bug'lantirgich apparatlarında úsh basqıshda da sherbetli puw (quramında NH4 NO3 saqlawshı puw sonday dep ataladı ), da ıssı suw menen bug'lantirish arqalı NH4 NO3 dıń konsentraciyası 98, 7% ge shekem asırilar edi. Alınǵan suyıqlanba ishi kislotaǵa shıdamlı, ishki diametri 12 m, bálentligi 30—35 m li minarlardan hawa aǵımında granullanar edi. Bunday apparatlardıń jemisdorligi 450—600 t/s ga teń edi. Házir de bunday tipdagi eski apparatlarda isleytuǵın sexlar ayırım zavodlarda islep turıptı.
Házirgi waqıtta jańa tipdagi, qúdiretli, 58-60 % li HNO3 menen isleytuǵın, jemisdorligi 1575 t/sutkaga teń bolǵan iri zavodlar qurılıp atır. Áne sonday jańa tipdagi zavodta NIF hám kóreme bug'lantirgich apparatı ornatılǵan. Bul reaktor eki cilindrsimon ostki reaksion (diametri 1, 6 m) hám ústki separator (diametri 3, 8 m) bólimlerden dúzilgen. Apparattıń ulıwma uzınlıǵı 210 m. Ostki reaksion cilindrda neytrallanıw reaksiyası baradı. Reaksiya ıssılıgınan NH4 NO3 quramındaǵı suwdiń bir bólegi bug'lanib, NH4 NO3 eritpesi menen emulsiya payda etip, joqarıǵa kóteriledi. Suyıqlıq puw emulsiyasi reaksion cilindrning tóbe bóleginen — zavixriteldan (zavixritel shırıldı aylanıp quyın payda etiwshi apparat bolıp ol bug'ni suyıqlıqtan ajratadı ) joqarıǵa shıǵarıp taslanadı.
Suyıqlıq (NH4 NO3 eritpesi) reaksion cilindr menen reaktor korpusı aralıǵindaǵı boslıqqa túsedi. Onda reaksion cilindr diywali arqalı shıqqan ıssılıqta qaynab, puwlanıwda dawam etedi hám ostki bólegindegi tesikten reaksion cilindrga kiredi. Sonday etip aylanadı (cirkulyatsiyalanadi). Reaktorning joqarı bólegi separatorlik wazıypasın oteydi. Qaysıki, ol jaǵdayda reaksion cilindrdan shıqqan sherbetli puw tórtew qalpoqchali tokchalarda juwıladı. Ostki eki tokchada puw 20 -25 % li azraq nitrat kislota qosılǵan NH4 NO3 eritpesi menen ammiakdan juwılıp, tazalanadı.
2 tokchalarda puw sherbetli puw kondensati menen juwılıp, HNO3 puwi hám NH4 NO3 eritpesiniń tamshıları ustap qalınadı. Tamshılardan tolıq tazalaw (qaytargichda) ámelge asıriladı. Juwılıp bo'lgach, NH4 NO3 eritpesi neytralizatorning qaptal tárepinen shıǵıp doneytralizatorga tolıq neytrallaw apparatına baradı. Házirgi zaman iri kóp tonnajli (qudıreti 1360 t. sutka ) ammiakli selitra zavodınıń (AS-72) agregati isletilip atır. Dáslepki 58—60% li nitrat kislota NIF apparatınıń shireli bug'i menen qızdırgichda 170—80°C ge shekem qızıp neytrallanishga baradı. Apparatqa kirisiwden aldın nitrat kislotaǵa tayın ónim quramında 0, 3—0, 5 P205 hám 0, 05—0, 2% ammoniy sulfat bolıwına jetetuǵın muǵdarda fosfat hám sulfat kislotaları qosıladı. Agregatda parallel isleytuǵın eki NIF apparatı ornatılǵan. Oǵan nitrat kislotadan tısqarı qızdırgichda bug'li kondensat menen 120 -130°C ge shekem qızigan puw sıyaqlı ammiak da beriledi. Beriletuǵın nitrat kislota hám ammiak muǵdarı sonday koefficientte benladiki, NIF apparatınan shıqqan eritpede ammiak tolıq yutilishi ushın kislota muǵdarı (2—5 g/1) kóbirek bolıwı kerek. Apparattıń tómengi bóleginde 155—170°C de neytrallanıw reaksiyası baradı nátiyjede quramında 91—92% NH4 NO3 saqlawshı konsentrlangan eritpe payda boladı. Apparattıń tóbe bóleginde suw puwi (shireli puw dep atalıwshı ) ammiakli selitra shashıratqilari hám nitrat kislota puwidan juwıladı. Ashqıltım ammiakli selitra eritpesi tolıq neytrallaw apparatqa keledi, ol jerge eritpe quramındaǵı kislotanı tolıq neytrallaw ushın ammiak jiberiledi. Keyininen eritpe bug'lantirgich apparatına uzatıladı. Alınǵan suyıqlanba quramında 99, 7—99, 8% selitra saqlaydı, onıń temperaturası 175°C bolıp, filtrden ótkennen nasos járdeminde basımlı bakka hám keyininen donadorlash minarına jiberiledi. Minardıń tóbe bóleginde donadorlagich hám ornatılǵan, tómengi bóleginde bolsa tepadan túsip atırǵan selitra tamshıların sawıpıw ushın hawa jiberiledi. 50—55 m biyiklikten túsken tamshılar hawa tásirinde sovub tógin danalarına aylanadı. Minardan shıqqan danalar temperaturası 90—110°C boladı. Íssı danalar qaynovchi qabatlı apparatda sawıpıladı. Bul apparat úsh bo'lmadan ibarat hám tesikchalari bolǵan tor menen támiyinlengen. Tor astından samallatqısh arqalı hawa jiberiledi, bunda donadorlash minarınan transportyor arqalı keliwshi selitra danalarınıń qısılǵansimon qabatı payda boladı. Hawa sawıpilgach donadorlash minarǵa baradı.
Selitra donachalari sirt aktiv elementlar menen ishlov beriliwi ushın transportyor arqalı aylanıwshı barabanga jiberiledi. Keyininen tayın tógin transportyor arqalı qaltalarǵa jaylaw reti kelgendege baradı.
Donadorlash minarınan shıqqan hawa ammiakli selitra bóleksheleri menen pataslanǵan boladı, neytrallagichdan shıqqan shireli puw hám bug'lantirgich apparatınan kelgen puw-hawa qospası reaksiyaǵa kirispey qalǵan nitrat kislota hám ammiak, hám de ózi menen uchirib alıp kelgen selitra bólekshelerin saqlaydı. Bul aǵıslardı tazalaw ushın donadorlash minarınıń tóbe bóleginde altı parallel isleytuǵın tabaqtipidagi yuvuvchi skrubbellar ornatılǵan. Olar nasos arqalı jıynawıshdan keliwshi 20—30% li ammiakli selitra eritpesi menen sug'orilib turıladı. Bul eritpediń bir bólegi shireli bug'ni juwıw ushın NIF neytrallagichga baradı, keyininen selitra eritpesine qosıladı. Tazalanǵan hawa donadorlash minarınan samallatqısh menen sıpab alınadı hám atmosferaǵa shıǵarıp jiberiledi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
