Menejmet va marketing

Xal qiluvchi omillar
Firmaning va raqiblarning kuchli (zaif) tomonlari
Mahsulot sotish tarmoqlari	XI	X2	X3*	0**
Boshqarish tarmoqlari		XI	X2O	X3
Texnologiya	XI		X3O	X2
Moliyaviy quvvat		XI	X2X3	0
Imij (ovoza)		X2	XI	OX3
Mahsulot modellari: a turi	X3	0	X2	XI
B turi	0	X3	X2	XI

в

Marketing tizimi faoliyatining o’ziga xos tomoni va asosiy shart-sharoiti, shuningdek, strategiyasi va taktikasining shakllanishi marketing tadqiqotlari bilan belgilanadi. Amerika Marketing Uyushmasi marketing tadqiqotlari deganda moddiy boyliklar va xizmatlar oldi-sottisidagi bitishuvlar bilan bog’liq bo’lgan ma’lumotlarni muntazam to’plash, yozib borish va tahlil etishni tushunadi.

F.Kotler fikricha, marketing tadqiqotlari

bu moddiy boyliklar va xizmatlar muomalasi sohasida qarorlar qabul qilish jarayonlarini takomillashtirish maqsadida muntazam holda muammolarni tahlil etish, asosiy qoidalarni yaratish va ma’lumotlarni jamg’arishdir. Marketing tadqiqotlari tushunchasini boshqa mualliflar ham shu tarzda talqin qiladilar. Masalan, V.B.Ventts marketing tadqiqotlari rahbariyatning bozor masalalari buyicha qarorlari tayanadigan axborotlarni izlash va tahlil etishdan iborat deb qaraydi. Bu qarorlar mahsulot, narxlar strategiyasi, mahsulot sotishni jadallashtirish va taqsimot masalalarini qamraydi. P.E.Grin va D.S.Tull marketing tadqiqotlarini marketing sohasida bir xillashtirish va qaror bilan bog’liq bo’lgan axborotlarni muntazam izlash tarzida izohlaydi.

Bozorni tadqiq etish
Marketing tadqiqotlari tuzilishi

Firma faoliyatini tadqiq etish

Bozorning umumiy sharoitlarini qrganish va tahlil etish

Ishlab chiqarish va savdo faoliyati yakunlarini tadqiq etish

Strategiya tahlili

Tashkiliy tuzilmani tahlil qilish
Talabni tahlil qilish

Iste’molchilarning tovarga bqlgan talablarini tahlil qilish

Bozorning rivojlanish istiqbollarini tahlil qlish

Mahsulotning raqobatdoshligini tahlil qilish

Tarmoq tadqiqotlari

Raqobatni tadqiq etish
Firmaning raqobatdoshligini tahlil qilish

Faoliyatning kuchli va zaif tomonlarini, ishni yaxshilash imkoniyatlarini aniqlash

Savdo shakli va usullarini tadqiq etish

bozor hajmini aniqlash, uning rivoji yo’nalishlari va mavsumiy omillarni tahlil etish; bozorni tasnif etish;

bozor sub’ektlarini, bozordagi savdo shakli va usullarini o’rganish;

istemolchilar tarkibining yoshi, mintaqalar bo’yicha joylashuvi, ijtimoiy holati, jinsi, oilaviy tarkibi, xaridorlik hulqi va boshqa muhim mezonlar bo’yicha bozor strukturasida yuz berayotgan yoki kutilayotgan siljishlar to’g’risidagi masalaga e’tiborni kuchaytirgan holda aniqlash;

bozor strukturasiga ta’sir ko’rsatadigan umumiqtisodiy va boshqa tashqi omillarni tahlil

qilish;

mahsulot sotishni va bozordagi umumiy savdo summasida uning geografik va demografik kesimda solishtirma hissasini, taqsimot kanallari turlari, iste’molchi korxonalarning tarmoqqa mansubligi, tovar oboroti hajmi va narxlar strukturasi nuqtai nazaridan tahlil etish; bu bilan firmaning bozordagi mavqei, kuchli va zaif tomonlari aniqlanadi.

Tovarni tadqiq etish:

mo’ljalga olingan yangi tovarlarni tahlil etish, sinov uchun tanlash, iste’molchilarga muvofiq kelishini, iste’mol jarayonida tovarlarga xos bo’lgan fizik xususiyatlari va tafsilotlotlari, o’rab-joylash xossalarini tekshirish;

raqobatchi tovarlarning, ya’ni faqat o’z firmasi tovarlarinigina emas, balki shu bilan birga raqiblari tovarlarining ham yutuq va kamchiliklarini tahlil qilish;

assortiment strukturasini soddalashtirish imkoniyatlarini o’rganish;

mahsulot (buyum)lar assortimentini bozorning jami asosiy tovar yoki iste’mol sektorlaridagi raqobatchi mahsulotlarga nisbatan to’liqligi nuqtai nazaridan tahlil qilish;

ishlab chiqariladigan mahsulotlarni qo’llash- ishlatishning yangi usullarini izlash;

texnikaviy uskunalash, sotuvdan keyin xizmat ko’rsatish, qo’shimcha xizmat ko’rsatish masalalarini o’rganish.

Savdoni tadqiq etish:

ayrim tumanlar bo’yicha sotilgan mahsulot hajmidagi farqlarni aniqlash. Savdo tumanlari chegaralarini belgilash va uni qayta ko’rib chiqish, yangi hududlardagi yashirin imkoniyatlarni tahlil qilish;

savdo xodimlari ishi samradorligini tahlil etish, tayyor savdo vakilining mijozlar huzuriga qatnashini rejalashtirish, savdo xodimlarining firma obro’yi va uning raqiblari to’g’risidagi fikrlarini o’rganish;

savdo va ko’rgazma o’tkazish usullarini tahlil etish va baholash;

taqsimot tarmog’i yo’llari, tovarlar harakati usullarini tadqiq etish;

chakana savdo tarmoqlaridagi tovarlar zaxiralarini ro’yxatdan o’tkazish.

O’z firmasining yashirin imkoniyatlarini tadqiq etish:

firmaning xo’jalik faoliyati yakunlarini tahlil qilish; moliyaviy ahvolni baholash, firmaning infrastrukturasi, bevosita kapital qo’yilmalar hajmi va joylari to’g’risida ma’lumotlar, iqtisodiy va ilmiy tadqiqot quvvatini baholash;

firma mahsulotlarining raqobatbardoshligini tahlil etish;







firmaning raqobatbardoshligini tahlil qilish, firmaning raqobat imkoniyatlarini baholash.

Reklamani tadqiq etish tartibi:

с

reklama tarqatish vositalarining samaradorligi va qiyosiy qiymatini tahlil etish;

v

ж
iste’molchining javob harakatlariga ta’sir ko’rsatadigan omillarni tahlil etish;

reklama murojaati, reklama dizayni, tasviri va uni tayyorlash ishlarini o’rganish;

reklama ishini tashkil etishni o’rganish;

Bozorni tadqiq qilish jarayonida quyidagilar aniqlanadi:

bozorga kiritilayotgan yoki unda mavjud bo’lgan mahsulotning mumkin bo’lgan sotish miqdori;

tovarning iste’mol xususiyatidagi va boshqa xarakteristikalarining o’zgarishi tendentsiyasi;

yoshi, jinsi, xududiy, ijtimoiy, oilasidagi kishilar soni, o’zini tutishi, daromad darajasi bo’yicha iste’molchilar guruhini aniqlash;

assortimentni rejalashtirishda, sotish va reklamani tashkil qilishda xaridorlarning istagini aniqlash;

mahsulotning sotilishi miqdori, uning umumbozor sig’imidagi ulushi (hududlar va segmentlar bo’yicha ham);

T E S T L A R

1. 
   Maqsad - bu:
   

1. 
   muddao
   
2. 
   u yoki bu niyatga erishish uchun ko‘zda tutilgan mushtarak orzu
   

v) bu navbatdagi bosqichda “jang” bilan zabt qilinadigan bamisoli cho‘qqidir g) noto‘g‘ri javob yo‘q.

2. 
   Boshqarish pog‘ona (daraja)lariga qarab maqsadlar qanday turlarga bo‘linadi:
   

1. 
   siyosiy maqsadlar
   
2. 
   tuman maqsadlari v) iqtisodiy maqsadlar g) sotsial maqsadlar.
   

3. 
   Umumjamiyat miqyosidagi munosabatlarni aks ettirishga qarab maqsadlar qanday guruxlarga bo‘linadi
   

1. 
   sotsial maqsadlar
   
2. 
   korxona maqsadlari v) bo‘lim maqsadlari
   

g) yakka xodim maqsadi.

4. 
   Uzluksiz maqsadlar deganda:
   

1. 
   bir yil ichida, kvartal, bir oy mobaynida va undan ham kamroq muddat ichida amalga oshiriladigan maqsadlar tushuniladi
   
2. 
   besh yillik yoki undan ko‘proq davr mobaynida amalga oshiriladigan maqsadlar tushunildi
   

v) har kuni qabul qilinadigan va amalga oshiriladigan odatiy maqsadlar tushuniladi g) biror bir muammoni hal etish zarurati tug‘ilgan hollarda paydo bo‘ladigan maqsadlar tushuniladi.

5. 
   Innovatsion maqsadlar deganda:
   

1. 
   Har kun qabul qilinadigan va amalga oshiriladigan odatiy maqsadlar tushuniladi
   
2. 
   korxonaga va ayrim xodimlarga qiyinchiliklar tug‘diradigan maqsadlar tushuniladi v) yangi mahsulotni ishlab chiqarish, yangi texnologiyani joriy qilish bo‘yicha qo‘yiladigan maqsadlar tushuniladi
   

g) xodimlar malakasini oshirish sohasidagi maqsadlar tushuniladi.

6. 
   “Maqsadlar shajarasi” deganda:
   

1. 
   maqsadning muhimligi jihatidan ranjirlanishi, tartiblanishi tushuniladi
   
2. 
   maqsadni qo‘yish va amalga oshirishning mavjud shart-sharoitlarga bog‘liqligi tushuniladi
   

v) bir maqsadning boshqa maqsadga bo‘ysinishi tushuniladi

g) maqsadlar bilan ularga erishish vositalari o‘rtasidagi aloqanig grafik tasviri

tushuniladi.

7. 
   Maqsadli boshqaruv usulining birinchi pog‘onasida:
   

1. 
   faoliyat sohalari bo‘yicha korxonaning umumiy maqsadlari aniqlanadi
   
2. 
   korxonaning uzoq muddatli va strategik maqsadlari aniqlanadi
   

v) xususiy, yakka maqsadlarni rejalashtirish va ularning bajarilish usullari ishlab chiqiladi

g) qabul qilingan rejalarga ayrim tuzatishlar kiritiladi.

8. 
   Boshqaruv funktsiyasi deganda:
   

1. 
   U yoki bu ob’ektni boshqarishga oid aniq vazifalarni hal etishga qaratilgan faoliyat tushuniladi
   
2. 
   korxonaning moddiy - texnika bazasini yaratishga qaratilgan faoliyat tushuniladi v) xodimlarni korxonaning rejasini bajarishga safarbar qilishga qaratilgan faoliyat tushuniladi
   

g) a+b.

9. 
   Quyida qayd qilinganlarning qaysi biri boshqarish funktsiyasi hisoblanadi:
   

1. 
   rejalashtirish
   
2. 
   tashkil qilish
   

v) tartibga solish va muvofiqlashtirish g) noto‘g‘ri javob yo‘q.

10. 
    Boshqarish faoliyati turlariga qarab boshqarish funktsiyalari:
    

1. 
   xududiy va tarmoq funktsiyalariga bo‘linadi
   
2. 
   rahbar va bo‘ysunuvchi funktsiyalariga bo‘linadi v) umumiy (asosiy) va aniq funktsiyalarga bo‘linadi d) noto‘g‘ri javob yo‘q.
   

11. 
    Quyida qayd qilingan funktsiyalarning qaysi biri boshqarishning iqtisodiy funktsiyasiga kiradi:
    

1. 
   mehnat sharoitini yaratish
   
2. 
   xodimlarni insoniylik ruhida tarbiyalash v) marketing xizmatini uyushtirish
   

g) ishlab chiqarishni tashkil qilish.

12. 
    Quyida qayd qilingan funktsiyalarning qaysi biri boshqarishning sotsial funktsiyasiga kiradi:
    

1. 
   mablag‘larning doiraviy oborotini ta’minlash
   
2. 
   xodimlarning sotsial madaniy-ma’naviy ehtiyojlarini qondirish
   

v) xodimlarni mehr-shavqatli va o‘zaro munosatlarda sabr toqatli bo‘lish ruhida tarbiyalash

g) axborotlar oqimini tashkil qilish.

13. 
    Quyida qayd qilingan funktsiyalarning qaysi biri boshqarishning ma’naviy- ma’rifiy funktsiyasiga kiradi:
    

1. 
   foyda olishni ta’minlash
   
2. 
   xodimlarning sotsial madaniy-ma’naviy ehtiyojlarini qondirish v) boshqarish apparati xodimlari o‘rtasida mas’uliyatlarni belgilash
   

g) xodimlarga halollikni, adolat tuyg‘usini tarbiyalashga xizmat qilish.

14. 
    Boshqarish strukturasi deganda:
    

1. 
   boshqarish maqsadlarini amalga oshiruvchi va funktsiyalarini bajaruvchi bir-biri bilan bog‘langan turli boshqaruv organlari va bo‘g‘inlarining majmuasi tushuniladi
   
2. 
   boshqaruv organlari tizimida quyi organlarning yuqori organlarga bo‘ysinishi va ular o‘rtasidagi o‘zaro aloqa tushuniladi
   

v) bo‘linmalar yig‘indisi, ularning tarkibi va o‘zaro aloqa shakllari tushuniladi g) b+v.

15. 
    Tashkiliy strukturalarni hosil qiladigan boshqarish organlari:
    

1. 
   boshqaruv tizimi shaklida bo‘ladi
   
2. 
   boshqaruv bo‘g‘inlari shaklida bo‘ladi v) boshqaruv bosqichlari shaklida bo‘ladi g) b+v.
   

16. 
    Agar boshqarishning hamma funktsiyalari korxona rahbari qo‘lida to‘planib barcha quyi rahbarlar va ishlab chiqarish yacheykalari unga bo‘ysinsa, u holda boshqarishning bunday tashkiliy strukturasi:
    

1. 
   chiziqli(pog‘onali) struktura ko‘rinishida bo‘ladi
   
2. 
   chiziqli shtabli struktura ko‘rinishida bo‘ladi v) funktsional struktura ko‘rinishida bo‘ladi
   

g) chiziqli funktsional struktura ko‘rinishida bo‘ladi.

17. 
    Chiziqli shtabli struktura:
    

1. 
   har bir chiziqli rahbar qoshida ixtisoslashgan xizmatlar, maslahatchilar kengashi, ya’ni shtablar tuzish orqali tashkil etiladi
   
2. 
   har bir boshqaruv bo‘g‘iniga muayyan funktsiyalarni biriktirib qo‘yish orqali tashkil etiladi
   

v) barcha qo‘yi rahbarlar va ishlab chiqarish yacheykalarini korxona rahbariga bo‘ysindirish orqali tashkil etiladi g) b+v.

18. 
    Funktsional struktura:
    

1. 
   barcha qo‘yi rahbarlar va ishlab chiqarish yacheykalarini korxona rahbariga bo‘ysindirish orqali tashkil etiladi
   
2. 
   har bir boshqaruv bo‘g‘iniga muayyan funktsiyalarni biriktirib qo‘yish orqali tashkil etiladi
   

v) har bir chiziqli rahbar qoshida ixtisoslashgan xizmatlar, maslahatchilar kengashi, ya’ni shtablar tuzish orqali tashkil etiladi g) a+b.

19. 
    Quyida qayd etilgan organlarning qaysi biri boshqarishning umumdavlat organlariga kiradi:
    

1. 
   viloyat hokimiyati
   
2. 
   tuman hokimiyati v) oliy sud
   

g) shahar hokimiyati.

20. 
    Quyida qayd etilgan organlarning qaysi biri boshqarishning mahalliy organlariga kiradi:
    

1. 
   oliy kengash:
   
2. 
   vazirlar mahkamasi v) vazirlik va qumitalar g) tuman hokimiyatlari.
   

21. 
    Quyida qayd etilgan organlarning qaysi biri tarmoq organlari bo‘lib hisoblanadi:
    

1. 
   vazirliklar, qo‘mitalar
   
2. 
   siyosiy partiyalar v) kasaba uyushmalari g) ijodiy uyushmalar.
   

22. 
    Quyida qayd etilgan organlarning qaysi biri o‘z-o‘zini boshqarish organlari hisoblanadi:
    

1. 
   assotsiatsiyalar
   
2. 
   kasaba uyushmalari v) shirkat xo‘jaliklari g) jamoa xo‘jaliklari.
   

23. 
    Quyida qayd qilingan metodlarning qaysi biri boshqarish metodi bo‘lib hisoblanadi:
    

1. 
   tashkiliy-ma’muriy metodlar
   
2. 
   iqtisodiy metodlar
   

v) sotsial-ruhiy metodlar g) noto‘g‘ri javob yo‘q.

24. 
    Boshqarishning iqtisodiy metodlari:
    

1. 
   boshqarish apparatining muayyan strukturasini tuzishga asoslanadi
   
2. 
   buyruqlar, farmoyishlar va qo‘llanmalar chiqarish ularning baja-rilishini nazorat qilishga asoslanadi
   

v) kadrlarni to‘g‘ri tanlashga asoslanadi g) iqtisodiy manfaatlardan foydalanishga asoslanadi.

25. 
    Boshqarishning tashkiliy - ma’muriy metodlari:
    

1. 
   umumjamiyat manfaatlaridan foydalanishga asoslanadi
   
2. 
   jamoa manfaatlaridan foydalanishga asoslanadi
   

v) har bir boshqaruv bo‘g‘inining funktsiyalarini belgilashga asoslanadi g) buyruqlar, farmoyishlar va qo‘llanmalar chiqarish ularning baja-rilishini nazorat qilishga asoslanadi.

26. 
    Boshqarishning sotsial - ruhiy metodlari:
    

1. 
   ishlab chiqarish jamoalarini, ulardagi “psixologik iqlimni”, har bir xodimning shaxsiy xususiyatlarini o‘rganishga asoslanadi
   
2. 
   kadrlarni to‘g‘ri tanlashga asoslanadi
   

v) jamoalarda sog‘lom ijtimoiy ruhiy muhitni yaratishga asoslanadi g) noto‘g‘ri javob yo‘q.

27. 
    Farmoyish berish shakllariga:
    

1. 
   loyihalash kiradi
   
2. 
   buyruq chiqarish kiradi v) farmoyish berish kiradi g) b+v.
   

28. 
    Quyida qayd etilganlarning qaysi biri huquqiy normalar sanktsiyalariga kiradi:
    

1. 
   moddiy javobgarlik
   
2. 
   intizomiy javobgarlik v) ma’muriy javobgarlik g) noto‘g‘ri javob yo‘q.
   

29. 
    Menejer - bu:
    

1. 
   yollanma boshqaruvchilar bo‘lib aholining alohida ijtimoiy qatlamidir
   
2. 
   maxsus tayyorgarlik ko‘rgan, boshqarishning sir-asrorlari, qonun-qoidalarini chuqur biluvchi malakali mutaxassisdir
   

v) boshqaruvchi g) noto‘g‘ri javob yo‘q.

30. 
    Firmaning istiqbolini belgilash, uning kelajagi uchun ahamiyatli chora tadbirlarni ishlab chiqish bilan:
    

1. 
   yuqori pog‘onadagi menejerlar shug‘ullanadi
   
2. 
   o‘rta pog‘onadagi menejerlar shug‘ullanadi v) quyi pog‘onadagi menejerlar shug‘ullanadi g) vazirlik
   

31. 
    Firma faoliyatini, ya’ni ishlab chiqarish, tovarlarni sotish, narx belgilash, moliya faoliyati, yangi tovarlarni o‘zlashtirish, yangi texnologiyani qo‘llash, mehnatni tashkil etish kabilarni boshqarish bilan:
    

1. 
   quyi pog‘onadagi menejerlar shug‘ullanadi
   
2. 
   o‘rta pog‘onadagi menejerlar shug‘ullanadi v) yuqori pog‘onadagi menejerlar shug‘ullanadi g) vazirlik.
   

32. 
    Quyi pog‘onadagi menejerlar:
    

1. 
   firma istiqbolini belgilash bilan shug‘ullanadi
   
2. 
   firma faoliyatining ayrim tomonlarini boshqarish bilan shug‘ullanadi
   

v) tsex, brigada doirasidagi ishni tashkil qilish va uni boshqarish bilan shug‘ullanadi g) ishlab chiqarishni tashkil etish.

33. 
    Boshqaruv uslubi - bu:
    

1. 
   boshqaruv funktsiyalarini samarali bajarish maqsadida biror bir organning yoki rahbarning bo‘ysinuvchilariga aniq ta’sir ko‘rsatish usuli va yo‘llari majmuasidir
   
2. 
   boshqaruv jarayonida kelib chiqadigan muammolarni hal qilish usullari, yo‘llari, majmuasidir
   

v) ishlash, boshqarishdagi o‘ziga xos yo‘l, usuldir g) rahbarning o‘ziga xos yondashuvi.

34. 
    Boshqaruv jarayonida u yoki bu masalalarni hal qilishda rahbarning o‘ziga xos yondoshishi menejmentda:
    

1. 
   boshqaruv uslubi deb yuritiladi
   
2. 
   ish uslubi deb yuritiladi
   

v) boshqaruv metodi deb yuritiladi g) rahbarning ish uslubi deb yuritiladi.

35. 
    Qaror qabul qilishda yakka bosh, jamoa fikri bilan hisoblashmaydigan rahbarlarni:
    

1. 
   avtokratik rahbarlar deyishadi
   
2. 
   liberal rahbarlar deyishadi
   

v) demokratik rahbarlar deyishadi g) a+v.

36. 
    Qaror echimlarini bo‘sinuvchilarga taklif orqali etkazuvchi rahbarlarni:
    

1. 
   liberal rahbarlar deyishadi
   
2. 
   avtokratik rahbarlar deyishadi v) demoktarik rahbarlar deyishadi g) konservativ raxbar.
   

37. 
    Avtokratik rahbarlar bo‘ysinuvchilarning:
    

1. 
   tashabbuskorligiga to‘la-to‘kis tayanadi
   
2. 
   tashabbuskorligiga yo‘l qo‘ymaydi
   

v) tashabbuskorligini rag‘batlantiradi va undan foydalanadi g) faolligiga rag‘batlantiradi.

38. 
    Liberal rahbarlar kadrlarni tanlashda:
    

1. 
   beparvolarcha yondoshadilar
   
2. 
   kuchli raqobatdoshlardan qutilish payida bo‘ladilar
   

v) ishchan, bilimdon xodimlarga mo‘ljal oladilar, ularning o‘sishiga yordam beradilar g) tashqaridan madad kutadi.

39. 
    Demokratik rahbarlar bilimga bo‘lgan munosabatda:
    

1. 
   hamma narsani o‘zim bilaman deb hisoblaydilar.
   
2. 
   beparvo, e’tiborsiz bo‘ladilar
   

v) mutassil o‘qiydilar va qo‘l ostidagi bo‘ysinuvchilardan ham shuni talab qiladilar g) b+v.

40. 
    Demokratik rahbarlar muomalada:
    

1. 
   ijobiy, maloqotda kirishimli va faol bo‘ladilar
   
2. 
   salbiy, bo‘ysinuvchilardan masofa saqlaydilar v) tashabbus ko‘rsatmaydilar
   

g) a+b.

BAHOLASH MEZONLARINI QO’LLASH BO’YICHA USLUBIY KO’RSATMALAR

REYTING BAHOLASH TIZIMI Mazkur fan bo’yicha “I” sesmestrdagi reyting nazorati jadvali*