Menejmet va marketing

Ishlab

foydalaniladiga		chiqarishga oid
n tovarlar		tovarlar

Yakka tartibda foydalaniladigan tovarlarni esa o’z navbatida quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:
uzoq foydalaniladigan tovarlar, masalan: muzlatgich, televizor, avtomobil va boshqalar.

qisqa muddatlarda foydalaniladigan tovarlar. Masalan: oziq-ovqat, pardoz buyumlari va boshqalar.

Eksklyuziv xilli tovarlar: agar biror xil tovar sotuvda bo’lmasa, xaridor uning paydo bo’lishini kutadi, agar bunday tovarni topolmasa, boshqasini umuman sotib olmaydi.

Ishlab chiqarishga oid tovarlar quyidagi xillarga

bo’linadi:

Biotibbiyot

uskunalari;

Kompyuterlar va periferik qurilmalar;

EHM dastur ta’minoti;

^urilmalarni sinab ko’rish uchun elektron uskunalar va qurilmalarning o’zi;

Poligrafiya

texnikasi;

Radioelektronika apparati tarkibiy qismlari;

Yuqori aniqlikdagi metallni qayta ishlash uskunalari;

Oziq-ovqat mahsulotlari uchun uskunalar;

Qadoqlash

mashinalari;

Texnologik havo va suyuqlikni tozalaydigan

qurilmalar;

Atrof-muhitni himoyalash uchun uskunalar;

Laboratoriya

uskunalari;

Aloqa

apparatlari;

Qurilish

materiallari;

Qurilish

uskunalari;

Qishloq xo’jalik mahsulotlari.

Tovar xususiyatlarining majmui quyidagi ko’rsatkichlarni o’z ichiga oladi:

Sifati (ishonchliligi, xizmat qilish muddati, dizayn).

Xizmatga

yaroqliligi.

Narxning sifat va iste’mol qimmatiga muvofiq kelishi.

Tovarga qo’shib jo’natiladigan hujjatlar.

Sotishdan keyingi servis xizmati.

Turining ko’pligi, tanlov imkoniyati.

Yakka tartibdagi ehtiyojlar quyidagilarga ko’ra

aniqlanadi:

Ш	majburiyatlar doirasiga, oiladagi roliga qarab;
')	kichik guruhlardagi boshqa odamlar bilan munosabatiga ko’ra;
J D	guruhning shaxsga va shaxsning guruhga talabi bilan;
	katta jamoalarning faolintiga qo’shilish bilan;
D	jamiяtning ma’lum turkumiga mansublik bilan;
D	yurtdoshlarga mansublik bilan;

Yangi tovar yaratishning ketma-ket bosqichlari


В

Eng istiqbolli g’oyalar tanlab olinganidan so’ng quyidagi masalalar o’rganiladi:

foyda olish mumkinligi;


bozorning

sig’imi;

mavjud va ehtimoli bor raqiblar;
patent himoyasi darajasi;

muammoning konstruktorlik va texnologik echimi ehtimoli;

tajriba o’tkazish bosqichidagi ko’zda tutilgan xarajatlar va yangi ishlab chiqarishni tashkil etish yoki mavjudini modernizatsiya qilishda kerak bo’ladigan sarmoyalar;

ish bosqichlarini tugallash muddatlari;

texnik, moliyaviy, kadrlar va boshqa xarakterda bo’lishi mumkin qiyinchiliklar va ularni bartaraf etish yo’llari;
ana shu tovar bozoridagi umumiy ahvol;

mavjud tovarlarning tijoriy samaradorligi;

xaridorlarga hissiy ta’sir o’tkazish

ehtimoli;

xaridorlarning korxonaga va uning mahsulotiga munosobati;

mavsumiy va boshqa davriy omillarning ta’siri;

f	tijoriy jihatdan tugal tovarni yaratish vaqti ehtimoli;
	ishlab chi^arishda qiyinchiliklarning bo’lishi mumkinligi;
	moddiy va mehnat resurslarining mavjudligi;
	ra^obatbardosh narxlar bo’yicha ishlab chiqarishning mumkinligi;
▼	tovarga talabgor bo’lgan tashqi va ichki bozorning segmentlari;

yangi tovar mazkur loyihasining o’zini oqlashi darajasi va muddati.

Tovar raqobatbardoshligini aniqlash bosqichlari

Tovar raqobatbardoshligini aniqlash bosqichlari

Bozorga tovarni kiritish davridir. Tovarga talab sekin o’sadi, shuning uchun bu davrda faol reklamadan, ya’ni qiziqtiruvchi marketing taktikasi talab qilinadi.

Tovarning hayotiylik davrining sotish miqdorining tez o’sib borishi kuzatiladigan yuksalish davridir.

Tovarning etuklik bosqichi. Bu davrda sotish darajasi ikkinchi bosqichga nisbatan ancha past bo’ladi.

Talab sekin, keyin esa keskin pasayadi. Shunday qilib, tovarning hayotiylik davri bosqichlari o’zgaruvchan bo’lib, maqsadli bozorda turli marketing harakatlarini talab qiladi.

Marketingning tan olingan peshqadamlari bo’lmish yaponlar tajribasidan kelib chiqadigan bo’lsak asosiy maqsadlar (afzalligiga, tartibiga qarab) quydagilardan

iborat:

bozordagi

hissasi

ko’paytirish

Щ

sotish hajmi kengaytirish

o’sish

suratlari

oshirish

rejalangan

foydaga

erishish

Marketingni boshqarish - uni tashkil qilishda firma oldiga qo’yilgan maqsadlarga erishish, tahlil, rejalashtirish, hayotga tadbiq etish va nazorat qilish bosqichlarini o’z ichiga oladi. Marketingni boshqarish jarayoni bir biridan ajralmas uch qismdan iborat:

Tashkiliy jarayon - firma bo’limlarini kerakli bozor axborotlari bilan ta’minlash;

Izlanishlar olib boruvchi jarayon - firma marketing faoliyatidagi - bozor, assortiment, baho, reklama doiralarida uslubiy va tadqiqot ishlarini bajarish;

Dasturiy-nazorat jarayon - maqsadli dasturlar, strategiya va taktikani shakllantirish va bozor faoliyatini joriy nazoratini olib borish.

Marketing xizmat vazifalari - uning o’ziga xos tamoyillari asosidan kelib chiqadi. Bunga quyidagilar kiradi:

Korxonalarda ishlab chiqarilgan mahsulotlar va bozor haqidagi axborotlarni to’plash va tahlil qilish;

Korxonaning mahsulot ishlab chiqarish, savdo va xo’jalik faoliyatini reklama qilish;

Moliyaviy va boshqa jihatlar bo’yicha manfaatlariga mos qaror qabul qilish uchun zarur hisob - kitob ko’rsatkichlarini tayyorlash;






Talab shakllanishini faollashtirish va sotishni

tezlashtirish.

Marketingning xizmati funktsiyasi. Marketing xizmati korxonadagi barcha marketologlar faoliyati funktsiyasini bajarishni ta’minlaydi.

korxona mahsulotini sotish, savdo, talab va bozor kon’yukturasi, raqobatchilar siyosati, hamda bozor taraqqiyotini oldindan o’rganish va tadqiq qilish;

korxonada ishlab chiqarilayotgan mahsulotning raqotbatbardoshligi, bahosi, uning assortimentini shakllantirishga oid takliflar berish, kelgusida ishlab chiqariladigan mahsulotlar haqidagi yangi g’oyalarni topish;

bozorga chiqarilgan mahsulotlarni tez sotish yo’llarini belgilash, sotish va saqlashni tashkil etish, turib qolganlik haqidagi shikoyatlarni

o’rganish;

reklama tadbirini yo’lga qo’yish orqali mahsulot sotilishini tezlashtirish va aholi talabini shakllantirish.
Marketing xizmati huquqlari ko’rib chiqib tasdiqlash uchun quyidagilarni ishlab chiqadi va taqdim etadi:

korxona marketing xizmati faoliyatining qisqa, o’rta va uzoq muddatlarga mo’ljallangan yaxlit dasturlarini yaratish;

marketing xizmatining korxonadagi boshqa bo’limlar faoliyati bilan aloqasi va koordinatsiyasiga doir takliflar berish;

korxona ishchilarining iqtisodiy savdo faoliyatidagi yutuqlarini rag’batlantirish to’g’risida takliflar kiritish;

korxona faoliyati bilan bog’liq marketing xizmatiga bog’liq moliyaviy xujjatlar va kadrlar masalasi;

korxonaning bozor faoliyati, hisobot va istiqbolini belgilashga oid hujjatlar loyihasini kelishish.

Marketing direktori o’z apparati bilan:

korxonaning eksport (mahsulot chiqarish) imkoniyatlariga mos bozorga yo’llanma bilan ta’minlaydi;

bozor sharoitlarini doimo kuzatib tahlil qilib boradiki, korxona va uning ma’muriyati sodir bo’layotgan o’zgarishlariga shay turish kerak;

korxona mahsulotlarini xaridorlarga taqdim qilayotgan bozorlarda doimiy harakatdagi sotuvchilardan zarur axborotlar olish faoliyatini rejalashtiradi;

ishlab chiqariladigan, doim nazoratda bo’ladigan mahsulotlarning turlarini tavsiya qiladi;

bozor yo’nalishini o’rganadi va korxona mahsulotlarining tashqi bozor bilan munosabatini oldindan belgilaydi;

bozor strategiyasi bilan tanishtiradi, tovar olib o’tish yo’llarini, savdo-sotiq usullarini tanlaydi, qabul qilingan qarorlar to’g’riligini tahlil qiladi;
dizaynli tovarlarni ishlab chiqarish, sotish va baholash borasida boshqa rahbarlarning qarorlaridan kelib chiqadigan marketing harakatlarini muvofiqlashtiradi va o’tkazadi.

Marketing amaliyotida qondirilmagan talabni aniqlash «bozor uyasi»ni topishga tenglashtiriladi. Bunda bir qancha yondashuvlar bo’lishi mumkin:

bunday masalalarni eng istiqbolli bozor segmentlarini taqdim etadigan firmalar bilan muhokama qilish;

mahsulotning shu turidan foydalanishda duch kelayotgan muammolar ro’yxatini ishlab chiqish bilan bog’liq, so’ngra 100-200 buyurtmachilar firmalari (yoki tegishli sondagi yakka iste’molchilar) aniqlangan muammolarni muhimligi darajasiga ko’ra tartibga solib berishni iltimos qiladilar va shu tartibga muvofiq holda mahsulotni takomillashtirish bo’yicha tadbirlar qabul

qi⁵li⁰n⁹adi;

talab qilinadigan sifatlar strukturasini hamda ularning etkazib beriladigan mahsulotda mujassam etilish darajasini tahlil etishdan iborat xaridorlarning qondirilmagan manfaatlarini hisobga olish, yangi ehtiyojlarni aniqlash bilan birga ularni qondirishning tayyor yo’llarini topishga ham imkon beradi.

Tafsilotlar	Hayotiy tsikl bosqichlari
	bozorga kirib kelish	qsish	etuklik	inqiroz
Marketing maqsadlari	Novatorlar va jamoatchilik fikrini shakllantiruvchi shaxslarni yangi tovarga jalb etish	Mahsulot sotishni va guruh-tur xilini kengaytirish	Tovar qiyofasini belgilaydigan ijobiy sifatlarni saqlab turish	Qisqartirmoq, jonlashtirmoq, tuxtatmoq
Tarmoq savdosi	Qsish	Tez qsish	Barqarorlik	qisqarish
Raqobat	Yqq yoki juda oz	Qisman	Kuchli	qisman
Tarmoqda foyda	Salbiy	Qsib boradigan	Kamayib boradigan	Kamayib boradigan
Foyda hissasi (mahsulot birligiga tqg’ri keladigan)				Kamayib boradigan
	Past	Yuqori	Kamayib boradigan
		Daromadi etarli		Konservatorla
Iste’molchilar	Novatorlar	kishilarning	Yalpi bozor
		yalpi bozori
Tovar assortimenti		Turli xillar		Talab eng yuqori bqlgan
	Bir bazaviy model	sonining qsib	Tqliq assortimentli guruh
		borishi		tovarlar
Mahsulot sotish		Savdo		Savdo
	Tovarga bog’liq	joylarining kqpayib borishi	Savdo joylarini kqpayib borishi	joylarining kamayib borishi

		Narxlar diapazoni keng		Axborot tarzida
Narx belgilash	Tovarga bog’liq		Tqliq narx liniyasi
		Ishonchi bqyicha		Axborot tarzida
Tovar harakati	Axborot tarzida		Raqobat tarzida

IM

Raqobatdosh firmalarni yutuq omili bo’yicha qiyoslash

£