Menejmentga kirish

Rahbarlik uslubga qarab rahbarlarning turlarga boʻlinishi 
 
Avtokratik 
rahbarlar 
*Bunday turdagi rahbar: 

buyruq chiqarish, qaror qabul qilish, xodimlarga jazo berish yoki 
ragʻbatlantirishda jamoa fikirini hisobga olmaydi; 

oʻzini jamoadan uzoq tutadi; jamoa a’zolarini bevosita muloqatda 
boʻlishini chegaralab qoʻyadi; 

---

149 

oʻzining nooʻrin harakatlarining tanqid qilinishiga chiday olmaydi;

oʻziga boʻysinuvchilarning harakatlarini keskin ravishda tanqid qilishni 
yaxshi koʻradi; 

muttasil buyruq berishga, hammani oʻz istaklariga soʻzsiz boʻisindirishga 
intiladi; 

koʻp gapirishni yoqtirmaydi, lekin boʻisinuvchilari bilan muomilada 
boʻlganda uning rahbarlik gʻururi balandligi, uzini katta tutish sezilib turadi; 

oʻziga boʻisynuvchilari oldida qovogʻi solingan kayfiyatda boʻladi.
Xullas, avtokratik rahbar oʻziga bino qoʻigan, dimogʻdor, oʻz qobiliyati 
va 
imkoniyatlariga 
ortiqcha 
ishonadigan, 
hukimini 
oʻtkazishga 
intiladigan kishilardan etishib chiqadi. 
Bunday rahbar nazoratdan chetda qolsa oʻsha erda dagʻallik, takabburlik, 
tazyiq oʻtkazish, majbur qilish kabi oʻta salbiy holatlar avj uradi. 
Biroq avtokratik boshqaruv usulini har jihatdan, yomon deb boʻlmaydi. Ba’zi 
bir hollarda boʻysinuvchilarning madaniy darajasi, axloqi pastligi sababli 
avtokratik uslubini tanlab olish ham ish berib holishi mumkin. 
Liberal rahbar 
*Bunday turdagi rahbar: 

idorasiz, tashabbussiz boʻladi; 

oʻz zimmasiga mas’uliyat olishni yoqtirmaydi; 

ishni oʻz holiga tashlab koʻyadi;

idoraga nisbatan qat’iy boʻlishdan hayiqadi; 

oʻzini haddan tashqari ehtiyot qiladi; 

biron xodim bilan ham aloqani buzishni istamaydi; 

talabchan emas, sust nazorat qiladi; 

suiste’mollarga bevosita yoʻl qoʻimasa ham oʻzini bilmaslikka soladi;
Bunday rahbar tashqaridan koʻrsatiladigan ta’sirga moyilligi bilan koʻzga 
tashlanib turadi. 
Demokratik 
rahbar 
*Bunday turdagi rahbar: 

boshqarish funktsiyalarini jamoa fikri bilan hisoblashib amalga oshiradi; 

 ishlab chiqarishni boshqarishga xodimlarni jalb qiladi; ularning bildirgan 
fikriga quloq soladi; ular bilan maslahatlashadi, ijobiy tamonlarini inobatga 
oladi; 

 barcha bilan barobar va samimiy munosobatda boʻladi, ustunligini 
bildirmaydi;

buyruq berish yoʻli yuilan emas, balki ishontirish uslubida ish tutadi; 

buyruq rahbarlik uslubi boʻisinuvchilarning shaxsiy tashabbusini, ijodiy 
faoliyatini rivojlantiradi va jamoada oʻrtoqlik va ishchan muhitni yaratadi.
Qayd etilgan rahbarlik uslublari sof holda uchramaydi. xayotda har bir 
rahbarning ish uslubi har hil boʻladi, lekin yuqoridagi uch uslubdan biri yaqqolroq 
sezilib turadi. Turli hil ishlab chiqarish vaziyatlarida har xil xodimga nisbatan 
rahbarlikning ijolbiy tamonlaridan foydalanish kerak. Rahbar haqiqiy ahvolga 
qarab ish tutish va buysinuvchilarning oʻziga hos shaxsiy xislatlarni hisobga olib 
muomala qilishi kerak. 
Xar bir boshqaruv uslubning samarodarligini baholash uchun amerikalik olim 
L. Laykert qoʻidagi koeffetsientni hisoblashni taklif qilgan: 
МКУ
ИУ



лак
К
bu erda, 
лак
К
-avtokratik –liberallik koeffitsienti 
EIU- rahbarlik uslubdagi ishontirish unsurlari yigʻindisi; 
EMqU- rahbarlik uslubdagi majbur qilish unsurlari yigʻindisi 

---

150 
R.Laikertning fikricha bu nisbat 1,9 ni tashkil qilishi lozim. Boshqacha qilib 
aitganda rahbarlik uslubida rahbar ishontirish unsurlarini majbur qilish 
unsurlaridan taxminan ikki barovar koʻproq qoʻllagandagina uning rahbarlik uslubi 
optimal, maqsadga muvofiq, samarali boʻlgan hisoblanadi. 
Umuman olganda har uchala turdagi rahbarlikning boshqarish funktsiyalarini 
bajarishdagi va ijtimoi munosabatlardagi oʻziga xos xususiyatlarni qoʻidagi 
jadvalda umumlashtirib koʻrsatish mumkin.