"menejment va iqtisodiyot"

Maslouning  ehtiyojlar  ierarxiyasi  nazariyasi.  Amerikalik  bixeyriorist  olim 
Abraxam  Maslou  40-yillarda  o`zining  motivatsiya  nazariyasini  yaratib,  odamlar 
turli-tuman  ehtiyojlarga  ega  ekanligini  tan  oldi,  shuningdek  bu  ehtiyojlarni  beshta 
asosiy kategoriyaga  bo`lish mumkinligini  taxmin  qildi.   
1.  Fiziologik  ehtiyojlar  inson  yashab  qolishi  uchun  zarur  hisoblanadi.  Bular  oziq-
ovqat, kiyim-kechak,  uy-joy, dam olish va boshqalar.  
2.  Xavfsizlikka  va  kelajakka  ishonch ehtiyojlari jismoniy va psixologik xavflardan 
himoyalanish  va  kelajakda  fiziologik  ehtiyojlar  qondirilishiga  bo`lgan  ishonch 
ehtiyojlarini  o`zida mujassamlaydi.    
3.  Ijtimoiy  ehtiyojlar,  ba`zida  daxldorlikka  bo`lgan  ehtiyojlar  deb  ataladi,  -  bu 
tushunchaga,  kimgadir  yoki  nimagadir  taalluqlilik  tuyg’usi,  boshqalar  seni 
qabul  qilish  hissi,  ijtimoiy  o`zaro  aloqadorlik,  bog’liklik  va  qo`llab  quvvatlash 
tuyg’usi kabilar  kiradi.        
4.  Hurmatga  bo`lgan  ehtiyoj  o`zini  hurmat  qilish,  shaxsiy  yutuqlar,  muloqotga 
kirishimlilik,  atrofdagilar  tomonidan  hurmat,  tan  olinish  kabi  ehtiyojlarni 
mujassamlaydi. 
5.   O`zini  namoyon  qilish  ehtiyoji  –  o`zining  salohiyat  imkoniyatlarini  namoyon 
qilish  va shaxs sifatida o`sish ehtiyojlari. 
Maslou  nazariyasi  bo`yicha  bu  ehtiyojlarni  qattiq  ierarxiya  tuzilmasi 
ko`rinishida  joylashtirish  mumkin  (6.2.1-chizma).    
 
 
 
O`zini  namoyon  qilish 
ehtiyojи 
Hurmatga  bo`lgan  ehtiyoj 
Ijtimoiy  e
htiyojlar 
Xavfsizlikka  va kelajakka 
Ikkilamchi 
 e
htiyojlar 
Birlamchi 

---

108 
 
 
 
 
 
 
  
 
 
 
 
Bu  bilan  Maslou  shuni  ko`rsatmoqchi  ediki,  pastki  bosqichdagi    ehtiyojlar 
qondirilishni  talab  etadi  va  avvalo  inson  hatti-harakatiga  ta`sir  ko`rsatadi,  yuqori 
bosqichdagi  ehtiyojlar  esa  motivatsiyaga  ta`sir  ko`rsata  boshlaydi.    Har  bir  aniq 
momentda  inson  o`zi  uchun  muhim  bo`lgan  ehtiyojlarni  qondirishga  harakat qiladi. 
Inson  hatti-harakatida  keyingi  bosqichdagi  ehtiyojlar  asosiy  belgilovchi  omil 
bo`lishi  uchun,  pastki  bosqichdagi  ehtiyojlar  qondirilishi  lozim.  Insonning  shaxs 
sifatida    rivojlanishi  bilan  uning  potentsial  imkoniyatlari  kengayib  borar  ekan, 
o`zini  namoyon  qilish  ehtiyoji  hech  qachon  butunlay  qondirilmaydi.    Shuning 
uchun  motivatsiya  jarayonini  ehtiyojlar  orqali  olib  borish  uzluksiz  hisoblanadi. 
Turli  darajadagi  rahbarlar  odamzodni  motivlashtirishda  uning  ehtiyoji  asosiy  o`rin 
egallashini  tushunishlari  lozim.  Aniq  bir  xodimni  motivlashtirish  uchun,  rahbar 
xodimni  shunday  yo`naltirishi  kerakki,  u  tashkilot  maqsadi  sari  intilsin  va  tashkilot 
maqsadiga  erishgandan  keyin  rahbar  xodimning  asosiy  ehtiyojlarini  qondirishga 
imkoniyat  yaratsin.  A.Maslou  nazariyasining  asosiy  kamchiligi,  u  odamzod 
ehtiyojlarini  aniqlab  berdi,  ammo  u  har  bir  odamning  indivudial  xususiyatlarini 
inobatga  olmagan.  Edvard  Louler  aksincha  shaxsiy  ehtiyojlar  kerakli  strukturasini 
ko`rsatdi, unda odamning ehtiyoji  va xoxishi  o`tgan davrga qarab aniqlandi.   
Yuqori  darajadagi  ehtiyojlarga  asos  solgan  Devid  MakKlelland  motivatsiya 
modeli  mavjud.  Uning  fikricha  odamlarga  3  xil  ehtiyojlar  xos,  ya`ni  hokimlik 
qilish,  muvaffaqiyatga  erishish va daxldorlikka  bo`lgan ehtiyojlar.
 
Hokimlik  qilishga  bo`lgan  ehtiyoj  –  bu  boshqa  odamlarga  o`z  ta`sirini 
o`tkazish  ehtiyojidir.  Bu  ehtiyoj  Maslou  bo`yicha  ehtiyojlar  ierarxiyasida  hurmatga 
va 
o`zini 
namoyon  qilishga  bo`lgan  ehtiyojlar  orasiga  to`g’ri  keladi. 
Muvaffaqiyatga  erishish  ehtiyoji  ham  hurmatga  bo`lgan  ehtiyojlar  orasida 
joylashgan.  Daxldorlikka  bo`lgan  ehtiyoj  odamlarga  keng  miqyosda  ijtimoiy 
muloqot bera oladigan  ishlar  berilishi  kerak.