Menejment nazariyasi

Xotorn tajribasi natijalari. 
Xotorn tajribalari  bergan  axborot 
hajmi  ko'pgina  muhim  ilmiy  kashfiyotlar  qilishga  imkon  berdi.  Lekin, 
ularning  ko‘p  sonliligi  tufayli  ular  haqida  batafsil  gapirib  berishning 
imkoniyati  yo‘q.  Asosiy  kashfiyotlar  xulq-atvor  omillari  ahamiyati, 
rahbarlar  bilan  o'zaro  munosabatlari  va  Xotorn  samarasi  edi.
Xotorn  samarasi 
-  bu  tajribaga  bo'lgan  qiziqish  yoki  quyida- 
gi  masalaga  bo'lgan  yuqori  e’tibor  shartlari  xaddan  tashqari  yax­
shi  natijaga  olib  keladi.  Tajriba  ishtirokchilari  tajriba  natijasida 
haqiqatda  qatnashayotgan  ishchilargina  ishlarni  ancha  yuqori 
sur’atda  olib  borganligini  tasdiqladilar.
Hozirda  olimlar  xulqqa  ta’sir  etuvchi  omillami  o'rganib,  Xo­
torn  samarasi  haqida  yaxshi  biliadi  va  o'zlarining  dasturlarini  uni 
chetlab  o'tish  shaklida  tuzadi.  Ammo,  olimlar  tajriba  oxirida  Xo­
torn  samarasi  mavjudligini  xali  ham  kuzatib  boradi.  Misol  uchun, 
ko'pchilik  kompaniyalar  yangi  mahsulot  ishlab  chiqarishdan  avval 
bozor  tartibini  xolisona  o'rganadi.  Y a’ni,  ular  bozor  sinovlarini 
o'tkazish  vaqtida  ko'proq  harakat  qilishadi.  Natijada  yangi  mah­
sulot  ishlab  chiqarishga  qo'yilgandan  so'ng  sinov  vaqtida  kuzatil- 
gan  bozorning  qiziqish  darajasiga  erishilmaslik  mumkin,  chunki 
sotishga  endilikda  ko'p  e’tibor  berilmaydi.  Xuddi  shunday  tarzda 
rahbarlar  va  bo'ysunuvchilar  orasida  o'zaro  shaxsiy  hamda  mansab

---

munosabatlarini  shakillantirishga  yo'naltirilgan  yangi  dastur  bosh- 
lanishida  muvaffaqiyatli  bo'ladi.  Lekin,  m a’lum  bir  vaqt  o'rtasida 
rahbarlar  o'zlarining  avvalgi  odatlariga  qayta  olmaganliklaridan 
norozi  bo'ladi,  chunki  ular  boshqa  yordam  olmaydi  va  yuqori 
e’tiborda  bo'lmaydi.
Xotom   samarasi,  shubhasiz,  ishlab  chiqarish  kuchiga  ta’sir 
ko'rsatuvchi  yakkayu-yagona  omil  emas.  Olimlarning  fikriga  ko‘ra, 
nazorat  shakli  ishlab  chiqarishni  oshiruvchi  omil  sifatida  muhim- 
dir.  Tajriba  o'tkazish  jarayonida  ishchilar,  odatda,  kamroq  nazorat 
qilingan.  Ko'pgina  amaliyotdagi  ustalar  nazorat  shakllariga  nisba­
tan  olganda  yaxshiroq  natija  beradi,  chunki  usta  nazoratida  bo'lgan 
tajriba  ishtirokchilari  o'z  majburiyatlarini  yana  ham  yaxshiroq  ba- 
jaradi.
Bu  mavzuni  muhokama  qilib  Blyu  va  Neylar  quyidagi  fikrni 
aytdi:  «Keyingi  so'rovlar  qizlarning  o'z  ishiga  m unosabatini 
belgilovchi  omillar qattiq  va  xaddan  tashqari  nazoratning bo'lmasligi 
eng  asosiy  haqiqat  (omil)  ekanligini  ko'rsatdi.  Boshqa  so'zlar  bi­
lan  aytganda,  dam  olish  tanaffuslari,  bepul  tushlik,  yana  ham  qisqa 
ish  haftasi,  yuqoriroq  ish  haqlari,  qizlar  uchun  bevosita  nazoratning 
yo'qligi  ham  katta  ahamiyat  kasb  etadi».
Nazorat  sifati  va  turi  boshqaruvchilarning  rahbariyat  siyosati- 
ga  qiziqishini  orttirib,  ishlab  chiqarish  kuchlariga  qattiq  ta’sir 
ko'rsatishi mumkin.  Bundan tashqari, Xotom  tajribasini o'tkazganlar 
bilan  hozirgi  kundagi  olimlar  xulosalari  mos  kelmaydi.  Hech  kim 
odamlarning  o'zlari,  ishlari  va  tashkilotlari  haqidagi  tushunchalari 
Xotorn  tajribasining  bevosita  natijasi  ekanligiga  bugungi  kundagi 
rahbarlarning  bilim  va  katta  ta’sir  o'tkazishini  rad  etolmaydi.
Xotorn  tajribasining  asosi  o'sha  davr  ilmiy  menejment  nazari- 
yasidan  kelib  chiqar  edi.  Xuddi  shunday  Teylor  va  Gilbert  kabi 
olimlar jismoniy  omillarning  ishlab  chiqarish  kuchlariga  ta’sir  dara- 
jasini  topishni  xohlaydi.  Keyinchalik  Meyo  qilgan  buyuk  kashfiyot
-  «ijtimoiy  va  ruxiy  omillar»  Xotorn  tajribasidan  (ko'ra)  jismoniy 
omillarga  ko'ra  ishlab  chiqarish  kuchlariga  yana  ham  kuchliroq 
ta’sir  ko'rsatadi.  Sodda  qilib  aytganda,  Meyo  ijtimoiy  o'zaro  mu- 
nosabatlarning  yangi  ko'rinishlarini  tajriba  natijasida  qayd  etdi. 
Rejalashtirilmagan  va  nazorat  qilinmagan  rahbariyat  aynan  ijtimoiy

---

munosabatlarni  qayta  ko'rishga  va  ishlab  chiqarish  kuchi  o'zga- 
rishiga  asosiy  sabab  bo'ldi.