Menejment nazariyasi

7.2.  M enejm entning  tashkiliy  farmoyish  usuli
Xo'jalik  tashkilotlarining  ishlab  chiqarishni  boshqarish  bo'yicha 
faoliyati  m enejm entning  turli  tashkiliy-farmoyish  usullarini  qo'llash 
bilan   b o g 'liq d ir.  M e n e jm e n tn in g   tashkiliy- farm oy ish   u s u lla ri 
boshqaruvchi va boshqariluvchi tizim lar samarali faoliyat  yuritushuni 
ta ’minlovchi  ta ’sir  etish  tizim idan  iboratdir.  M e n e jm e n tn in g  tash­
kiliy-farmoyish  usullari  iqtisodiy usullarni  to'ldirib,  bozor iqtisodiyoti 
qonunlari,  huquqiy  aktlarni  hisobga  olish  va  bajarishga  asoslanadi.
D avlat  m axsus  tu z ilg a n   boshqaruv  tashkilo tlari  vositasida 
b o shqariladigan  tiz im g a   m a ’m uriy  va  ta s h k iliy   jih a td a n   t a ’sir 
o'tkazadi.  M enejm ent  tizim ida  tashkiliy  usullar  um um iy  maqsadga 
erishish  uchun  ishlab  chiqaruvchilarning  ham korlikdagi  harakati 
tartibga  solinadigan  m a ’muriy hujjatlar asosida  amalga oshadi. Tash- 
kiliy-farmoyish  usulini  qo'llash  asosini  m enejm entning  barcha  tamo- 
yillariga  rioya  qilish  tashkil  etadi.
N im a  sababdan  m enejm entning  m a ’muriy-farmoyish  usullari 
m a ’muriy  shakllar  bilan  qo'shib  olib  boriladi?  Bu  ko'p  hollarda  tash-

---

kiliy  ta’sir  m a’muriy  huquqni  qo'llash,  ya’ni  qaror  va  farmoyishlarni 
amalga  oshirishga  asoslanadi.  Lekin,  «menejmentning  tashkiliy-far- 
moyish  usuli»  tushunchasi  « m a ’m uriy  boshqaruv  usuli»  tushun- 
chasidan  bir  m uncha  kengdir,  chunki  tashkiliy-farmoyish  usullari 
m enejm entning  turli  darajalariga  turli  ko‘lamda  va  shaklda  tashkiliy 
ta’sir  etishni  o'rganish  masalalarini  ham  qamrab  oladi.  Tashkiliy- 
farmoyish  usullari  tashkiliy  aniqlikni  ta’minlaydi,  tashkiliy  tizim,  me­
nejm entning  har  bir  bo'g'ini  vazifalarini  belgilab  beradi,  boshqaruv 
apparati  intizomi  va  faoliyati  samaradorligini  ta’minlaydi,  ishda  tar- 
tib  o'rnatadi,  qaror  va  farmoyishlarni  bajaradi,  kadrlarni  tanlaydi, 
joy-joyiga  qo'yadi  va  h.k.
Menejmentning tashkiliy farmoyish usullari ularning ishlab chiqaruv- 
chilarga  ta’sir  etish  manbalari  va  yo'nalishlari  bo'yicha  turlarga  ajrati- 
ladi.  Bunga  bog'liq  qolda  ta’sir  etishning  tashkiliy-farmoyish  usullari 
uch  guruhga  bo'linadi:  tashkiliy-barqarorlashtiruvchi,  farmoyish  va  intizom.
Ta’sir  etishning  tashkiliy-barqarorlashtirish  usullarining  asosiy 
maqsadi  hamkorlikda  ishlash  uchun  tashkiliy  asos  yaratishdir,  ya’ni 
vazifa,  m ajburiyat,  javobgarlik  va  vakolatlarni  taqsimlash,  tartib 
o'rnatish  va  h.k.
M a ’muriy  ta’sir  tashkiliy  shakllarining  ikki:  tashkiliy  reglament- 
lash  va  tashkiliy  m e’yorlash  turi  mavjud.  Tashkiliy  reglamentlash 
vositasida  davlat  boshqaruvchi  va  boshqariladigan  tizim ga  ularning 
maqbul  nisbatini,  tashkiliy  tizim ini  va  har  bir  darajada  m enejm ent 
chegaralarini  aniqlash  maqsadida  ta’sir  etadi.  Tashkiliy  reglament- 
lashga  misol  qilib  lavozimlar  haqida  N izom ni  ko'rsatish  m um kin. 
Tashkiliy  m e ’yorlash  hujjatlari  vositasida  xom  ashyo,  m ateriallar 
sarfini  m e ’yorlash,  m ahsulotlar  ishlab  chiqarishga  m ehnat  sarfi, 
ishlab  chiqarish  fondlaridan  foydalanish,  texnikaviy  va  texnologik 
me’yorlar  (standartlar,  m e’yorlar,  qayta  ishlov  berish  usuli,  tartibi 
va  h.k.),  ishlab  chiqarishni  tashkil  etish  m e’yorlari  (m aqbul  ishlan- 
ma  ko'lami)  yaratiladi.
Ta’sir etishning farmoyish  usullari  cheklovchi  hujjatlarda  ko'zda 
tutilm agan  mavjud  vaziyatdan  kelib  chiqqan  holda  kundalik  jadal 
boshqarish  m aqsadida  qo’llaniladi.  Farm oyish  ta ’sirin in g  asosiy 
maqsadi  boshqaruv  apparatining  aniq  harakati,  boshqaruvning  bar- 
cha  bo'linm a  va  xizmatlari  barqaror  ishlashini  ta’minlab  berishdari

---

iborat.  T a ’sir  e tis h n in g   farm oyish  usullari  b uy ruq,  farm oyish, 
ko'rsatm a  va  boshqa  m e ’yoriy  hujjatlar  asosida  amalga  oshiriladi.
Buyruq 
-  bu  rahbarning  qo‘l  ostidagi  xodimlardan  m a'lum  
vazifani  bajarishni  yozm a  yoki  og'zaki  ravishda  talab  qilishidir. 
Buyruq  faqat  chiziqli  m enejm ent  tizim i  rahbari  tomonidan  beriladi.