Menejment nazariyasi

7.1.  M enejm entning  iqtisodiy  usullari
Hozirgi  davrda  bozor  iqtisodiyotini  boshqarishning  iqtisodiy 
usullari  m uhim   aham iyat  kasb  etmoqda.
M enejm entning  iqtisodiy  usullari  kishilarga  iqtisodiy  manfaat- 
lar  orqali  ta ’sir  ko'rsatadi.
Iqtisodiy  usullarn in g   m ohiyati  xodim lar  va  ishlab  chiqarish 
iam oasiga  ular  m anfaatli  bo'lishini  ta ’minlovchi  iqtisodiy  sharoit 
yaratishdan  iboratdir.  M enejm ent  usullari  tizimida  iqtisodiy  usullar 
yetakchi  o'rinni  egallaydi.
Iqtisodiy  usullar  iqtisodiy  ta’sir  vositalari  yig'indisidan  (narx, 
kredit,  biznes-reja,  foyda,  soliqlar,  ish  haqi,  iqtisodiy  rag'batlantirish 
va  h.k.),  ya’ni  xo'jalik  faoliyatiga  ta ’sir  etishning  har  bir  jam oa 
mos  xo'jalik  bo'g'ini  bilan  o'zviy  aloqada  amal  qilishini  ta ’minlovchi 
tadbirlardan  iboratdir.
Bozor  m exanizm ining  m uhim   vazifalaridan  biri  biznes-reja  va 
bozorning  uzviy  bog'liq  bo'lishiga  im kon  yaratuvchi  pul  va  tovar 
resurslari  to'g'ri  nisbatini  ta ’minlashdir.
Bozor  -  bu  tovar-pul  m unosabatlarining  doim o  saqlanuvchi 
b alansidir.  B ozor  m u n o sa b a tla ri  sharoitida  rejali  iq tisodiyotga 
nisbatan  q at’iy  m enejm ent  tiz im i  o'rnatiladi.  Bozor  tam oyillari 
x o'jalik  rahbarlaridan  tashabbuskorlik,  korxona  faoliyati  masala- 
lari  bo'yicha  yuqori  natijalarga  erishish  m aqsadida  qayishqoqlik, 
tavakkalchilikni  talab  etadi.
Bozor  iqtisodiyoti  m a’muriy-buyruqbozlik  tizimiga  nisbatan  qara- 
ma-qarshi  tizim  bo'lib,  bozorda  narx,  soliq,  kredit  vositasida  tartib- 
ga  solish.  eng  avvalo,  ijtim oiy  maqsadda  am alga  oshiriladi.  Bozor 
iqtisodiyoti  sharoitida  narx  va  ish  haqi  o'zgarishini  q at’iy  tartibga 
solmay,  barqarorlikka  erishib  bo'lmaydi.
Shunday  qilib,  m enejm entning  iqtisodiy  usullari  juda  keng  im- 
koniyatlarga  ega  bo'lib,  ular  m ohirona  va  o'z  vaqtida  tashkiliy- 
farmoyish,  ijtimoiy-psixologik  va  huquqiy  usullar  bilan  qo'shib  olib 
borilgan  taqdirda  yaxshi  natijalarga  erishish  m um kin.
Korxonalar,  aksiyadorlik  jamiyatlari,  firmalarda  m uhim   m enej­
m ent  usullaridan  biri  -   biznes-rejalardir.  U  iqtisodiy  jarayoniarni 
um um m illiy  m anfaatlarni  ko'zlab,  xo'jalik  amaliyotida  obyektiv  iqti-

---

sodiy  qonunlardan  foydalanish  asosida,  ongli  ravishda,  bir  maqsadga 
intilgan  holda  menejmentning  o'zaro  uzviy  bog'liq  tizimidan  iboratdir.
Biznes-reja vositasida  hal  etiladigan  asosiy vazifalar quyidagilardan 
iborat:  iqtisodiyot  rivojlanish  yo'nalishlari  va  maqsadlarini  amalga 
oshirish  yo'llarini  ko'rsatish,  iqtisodiyotning  barqaror,  m utanosib 
o'sishini  ta ’minlash,  moddiy,  mehnat  va  m oiiyaviy  resurslarni  tar- 
moqlar  va  ishlab  chiqarishlar  o'rtasida  taqsimlash  va  qayta  taqsim- 
lash,  fan-texnika  taraqqiyoti  yutuqlarini  joriy  etishni  ta ’m inlash; 
tarmoqlararo  integratsiya,  tarmoq  ichida  ixtisoslashuv  va  sanoat 
kooperatsiyasini  chuqurlashtirish,  x o'jalik  yurituv ch i  subyektlar 
faoliyatini  tezkor  tartibga  solish  va  koordinatsiya  qilish.
Biznes-reja  korxona,  aksiyadorlik  jam iyati,  konsernlar  faoliya- 
tin in g   ham m a  tom onlarini:  m ahsulot  ishlab  chiqarish  va  sotish, 
m oddiy-texnikaviy  t a ’m inot  va  ishlab  chiqarish  fondlaridan  foy­
dalanish, m ehnat va ish  haqi, jam oada ijtimoiy jarayonlar va  h.k.larni 
qamrab  oladi.  Bozor  munosabatlari  sharoitida  ularga  rejalashtirish 
borasida  keng  huquqlar  beriladi.