Менежмент асослари

10.2. Бошқарув қарорларига қуйиладиган талаблар. 
Бозор муносабатлари мезонида бошқарув қарори менежментнинг бош 
омили ҳисобланади, қайсики унда корхона, тармоқ тараққиѐтининг бутун 
иқтисодий ва ижтимоий муаммолари кесишадиган ва бир жойда тўпланади. 
Бошқарув қарорларининг самарасига бир қатор омиллар таъсир кўрсатади: 
– 
Раҳбариятнинг ѐки гуруҳнинг шахсий сифатлари; 
– 
Қарорни ишлаб чиқишдаги шароитнинг ахборот таъминоти; 
– 
Ташкилий 
характер 
омиллари 
(қарорни 
ишлаб 
чиқишда 
мутахассисларни таклиф қилиш, усуллар тизими ва қабул қилинган қарорни 
бажарувчиларга етказиш шакли, назорат тизими ва х.к.); 
– 
Техник омиллар (ЭҲМ техник воситаларидан фойдаланиш ва х.к.); 
– 
Қарорни ишлаб чиқиш, қабул қилиш ва амалга оширишдаги 
вақтинчалик омиллар. 
Бундан келиб чиққан ҳолда бошқарув қарорларига асосий талаблар
қуйидагилардир: 
1.
Қабул қилинадиган қарорнинг демократлиги; 
2.
Илмий асослаш; 
3.
Аниқ йўналганлик; 
4.
Аниқ йўналтирилганлик; 
5.
Вақт бўйича қисқалик ва конкретлик; 
6.
Қарорни бажариш оперативлиги. 
10.3. Бошқарув қарорларини тайѐрлаш жараѐни ва қабул қилиш 
босқичлари. 
Менежмент амалиѐтида бошқарув қарорларини ишлаб чиқиш ва 
амалиѐтга қўллашнинг кўплаб шакл ва методлари йиғилган. Саволларнинг 
мураккаблиги ва мазмунига қараб, бошқарув қарорларини тайѐрлаш ва қабул 

---

109 
қилишда, иқтисодий таҳлил, экспорт баҳоларни каби усуллардан 
фойдаланишдан раҳбар фаолият ҳаракатинниг кетма-кетлигини умумий 
схемаси мавжуд, уни билиш конкрет қарорлини кўриб чиқишга ѐрдам беради. 
Қарор қабул қилишдан олдин раҳбар қуйидагиларни аниқлаб олиш шарт. 
1.
Ҳаракат мақсади ва унга эришиш йўллари. 
2.
Муаммонинг муҳим тарафларини; 
3.
Керакли моддий, пулли ва мехнат ресурсларини; 
4.
Бажарувчиларнинг вазифаларини; 
5.
Вазифа бажарилишини ташкил этиш тартибини. 
Менежментга қарорларни қабул қилиш хос, чунки хар бир раҳбар 
фаолияти, у қабул килган қарорларда акс этади. Бошқарув қарорлари жамоа 
демократияси ва ўзини бошқариш принципи асосида коллективни қарор қабул 
қилишда катнашувида амалга ошади. Ўзини бошқариш асосида ишлаб чиқариш 
кучларининг бирлаштириши ва улар фикрларни ривожига олиб келади. 
Ташкилот фаолияти билан боғлиқ бошқарув қарорлари бевосита раҳбар 
томонидан ишлаб чикилади, бу қарорлар ташкилот мезони ва қонунчиликка зид 
келмаслиги керак. Жамоа «совети» қабул қилинадиган қарорларни ишлаб 
чиқилишининг барча босқичларида фаол иштирок этади. Ҳар бир мураккаб 
қарорларни қабул қилиш жараѐни ўз ичига қуйидагиларни олади: 
1.
Мақсадни аниқланиши, муаммони тушуниш ва керакли ахборотни 
йиғиш; 
2.
Йиғилган ахборотни классификация қилиш, таҳлил қилиш ва баҳолаш, 
яъни ахборотни қайта ишлаш; 
3.
Қарорларни турли вариантларини ишлаб чиқиш; 
4.
Вариантларни таҳлил қилиш, муҳокама қилиш ва баҳолаш; 
5.
Охирги ва оптимал вариантни қабул қилиш; 
6.
Ҳар бир қарорни керакли шаклда ҳужжатлаштириш; 
7.
Қарорларни муҳрлаб қўйиш; 
8.
Қарорни бажарувчига қуйилиши; 
9.
Қабул қилинган қарорлар бажарилишини ташкил қилиш; 
10. 
Қарорни бажарилишини назорати ва ҳисоби. 
Ҳар бир босқични кўриб чиқамиз: 
1)
Биринчи босқичда коллективдаги ижтимоий-иқтисодий жараѐни 
таҳлил қилиш асосида амалга ошади. Бу босқичда раҳбар ва коллектив 
орасидаги ўзаро муносабатига боғлиқ, раҳбарни бу босқичда ишлаб чиқариш 
узлуксизлигини 
таъминлаш 
мақсадида 
раҳбар 
ижтимоий-иқтисодий 
муаммоларни ечишга катта эътибор бериши керак; 
2)
Иккинчи босқичда йиғилган ахборот классификацияланади, таҳлил 
қилинади ва баҳоланади. Бу босқич мураккаб жараѐн бўлиб малака, билим ва 
тадбиркорликни талаб қилади; 
3)
Учинчи босқичда ахборотни йиғиш давом этиб, унинг ҳақиқий 
имкониятлари баҳоланиб, бир неча ўзаро алмашувчан вариантлар, яъни 
альтернативалар ишлаб чиқилади. Альтернатив вариантлар масъул шахслар 
томонидан ишлаб чиқилиб бевосита раҳбар назорати остида бўлади. 

---

110 
4)
Тўртинчи босқичда альтернатив қарорларнинг таҳлили ва хар 
томонлама муҳокамасида қарорлар ишлаб чиқилади. Қанчалик альтернатив кўп 
бўлса, шунчалик қарорни оптимал вариантини тайѐрлаш самарали бўлади. 
Бошқарув қарорларнинг турли вариантларини таҳлил ва баҳолаш одатда 
уларнинг таҳлили ва ҳисобини ЭҲМда таққослаш орқали келади. Кейин диққат 
билан хар бир вариантнинг бахосини кўриб чиқишади, шунинг асосида охирги 
ва оптимал вариант танланади. (5-босқич); 
6-7- босқичларда, шунингдек кам аҳамиятли мазмунга эга бўлган, 
танланган қарорни аниқ тасвир бериладиган босқичдир. Бу жараѐнда 
ҳужжатнинг икки қисми кўриб чикилади: аналитик ва конструктив. Аналитик 
қисмида муаммони келиб чиқиш сабаблари, консруктивликда эса муаммони 
ечиш учун воситалар ва ресурслар, асосий йўллар ва услублар кўрилади. Қарор 
ишбилармон хусусиятига эга бўлиши керак. Бошқарув қарорлари амалиѐтда 
умумий сўзлар билан кўпинча ишланади (мажбур қилмок, талаб қилмок, 
кўрсатмок, назарда тутмоқ ва х.к.). 
Охиги ва энг зарур боскич бу 8.3. ва 10 босқичлар бўлиб, улар қабул 
қилинган қарорни батафсил жараѐнини ташкил этиш билан бевосита 
боғлиқдир. Бошқарув қарорларини тайѐрлаш ва қабул қилиш жараѐнини аниқ 
тизимли ѐндашишни назорат қилишни талаб килади: 
– 
ахборотнинг ягона комплекс тизимини яратиш. У ишлаб чиқариш 
жараѐнининг таркибий қисмларини қамраб олади, ўз вақтида ва аниқ 
корхонанинг иқтисодий. Ижтимоий-психологик ахволини тавсифлаш; 
- муаммолар ечишни тезлаштириш иктва ижтимоий психологик 
муҳитлар унинг ўзгариши билан боғлиқ; 
– 
алоҳида бўлмаган ва шу билан биргаликда барча вариантли ечимлар 
таҳлили; 
– 
ишлаб чиқаришга таъсир қиладиган кучларни аниқлашгина эмас, балки 
улар самарадорлигини ҳам; 
– 
таҳлил қилиш учун оператив, ҳисоб-китоб ва статистикадан 
фойдаланиш (схемага каралсин). 
Бошқарув қарорларини ишлаб чиқиш, қабул қилиш ва амалга ошириш схемаси 

---

111 
Қарорга оид бўлган бош мақсад ва вазифани аниқлаш 
Аввалги тажрибадаги қабул қилинадиган қарорни текшириш 
Қўйилган вазифанинг мақсадга етишиш йўлини танлаш
Қарор моделининг аҳволи ва ишлаб чиқиш учун зарур бўлган ахборот йиғими 
Ечиладиган муаммоларга оид илмий ва тажрибавий маълуотларни ўрганиш 
Қарор моделини ишлаб чиқиш 
Ишлатиладиган, фойдаланиладиган ресурслар
Қарор вариантларини ишлаб чиқиш
Қарор вариантини баҳолаш ва таҳлил қилиш 
Қўйилган мақсад ѐки вазифалар бажарилиши мумкин бўлган натижаларини 
текшириш 
Аниқ вазият 
Хавф хатарли вазият 
Ноаниқ вазият 
Вариантни оптимал 
бахоси билан 
таъминлаш 
Вариантнинг кўп фойдали 
ѐки энг зўр бахосини 
танлаш 
Максадга етишиш йўлига 
жавоб берадиган 
вариантни танлаш
Қарор вариантини бахолаш критериясининг якуний танлови.
Асосий альтернатив вариантини танлаш 
Қарорларни тасдиқлаш, маъмурий актларни чиқариш ва уларни ижрочиларга 
етказиш 
Қарор бажарилишини назорат қилиш, унинг амалга ошишини самарасини 
баҳолаш 
Режалаштирилган даражадан ҳоли бўлган буйсунувчи объектларнинг аҳволини 
баҳолаш. Кейинги қарорлар эхтиѐжини аниқлаш 

---

112