«МЕҲнат иқтисодиёти» фанидан амалий машғулотлар учун

10-мавзу. Меҳнат бозорида меҳнат ресурсларининг мобиллиги ва миграцияси (2 соат)

Меҳнат бозори – бу, меҳнатга қобилиятли аҳолининг иш билан банд бўлган ва банд бўлмаган қисмлари ва иш берувчилар ўртасидаги муносабатларни ҳамда уларнинг шахсий манфаатларини ҳисобга олувчи контрактлар (меҳнат келишувлари) асосида “меҳнатга қобилиятларини” харид қилиш - сотишни амалга оширувчи, шунингдек, ишчи кучига талаб ва таклиф уртасидаги нисбатларни бевосита тартибга солувчи, бозор иқтисодиётининг мураккаб, кўп аспектли, ўсувчи ва очиқ ижтимоий-иқтисодий тизимчасидир.

Меҳнат бозори таркибий қисмининг асосий элементларига қуйидагилар киради: ишчи кучига талаб ва унинг таклифи, қиймати, баҳоси ва ёллашдаги рақобат. Талаб агросаноат мажмуаси, ишлаб чиқариш ижтимоий инфратузилмаси ва халқ хўжалигининг бошқа соҳалари меҳнат бозорига буюртма этган, иш ҳақи фонди, шахсий ёрдамчи хўжаликлардан даромадлар ва бошқа ҳаётий воситалар билан таъминланган эҳтиёжнинг ҳажми ва таркибини акс эттиради. Таклиф ёлланиш шарти билан ишга эга бўлишдан манфаатдор бўлган ишчи кучининг миқдор ва сифат (сони, жинси, ёши, маълумоти, касби, малакаси, миллати, ишлаб чиқиши, даромади ва бошқалар бўйича) таркибини ифодалайди.
Меҳнатнинг эркинлиги ва ихтиёрийлиги – меҳнат бозори шаклланишининг асосий шароити ёхуд шартидир.


Масала. Мамлакат бўйича қуйидаги маълумотлар мавжуд.

Кўрсаткичлар	Ўлчов бирлиги	Базис давр	Ҳисобот даври
Иш билан банд аҳолининг умумий сони Ш.ж. эркаклар	Минг киши	5000 2890	5100 2960
Жами ишсизлар Ш.ж. аёллар	-/-	100 45	110 55
Аҳолининг умумий сони Ш.ж. эркаклар	-/-	11200 5460	11360 5520
ЯИМ	Млрд.дол.	20.0	20.6

Аниқлаш керак:

1. 
   фаол аҳолини;
   
2. 
   аҳолининг фаоллик коэффициентини;
   
3. 
   иқтисодий фаол аҳоли учун иш билан бандлик ва ишсизлик коэффициентини;
   
4. 
   ишсизлик оқибатида йўқотишларни;
   

Ечиш:

Кўрсаткичлар	Ўлч.бир.	Базис даври	Ҳисобот даври
Фаол аҳоли (1+3)	Минг к.	5100	5210
Иқтисодий фаол аҳоли (8:5)	%	45.5	45.9
Фаол аҳолининг бандлик даражаси (1:8)	%	98.04	97.89
Фаол аҳолининг ишсизлик даражаси (3:8)
Меҳнат унумдорлиги(7:1)	минг. дол	4.0	4.04
Ишсизликдан йўқотишлар(12:3)	млн.дол.	400.0	444.3

Масала.Мамлакат бўйича қуйидаги маълумотлар мавжуд(минг киши):
Йил бошида аҳоли сони -15250, охирида эса – 15360. Йил давомида туғилганлар 310, ўлганлар 190. Ўртача йиллик ишсизлик коэффициенти умумий аҳоли сонига нисбатан 2% ва фаол аҳоли сонига нисбатан 4%.
Аниқлаш керак:
-Аҳолининг туғилиш, ўлиш ва табиий кўпайиш коэффициентини;
-Аҳолининг абсолют механик ўсишини ва механик ўсиш коэффициентини;
-Иш билан бандлар, ишсизлар ва иқтисодий фаол аҳолининг ўртача йиллик сонини;
-Жами аҳолига ва фаол аҳолига нисбатан иш билан бандлар коэффициентини;
-Аҳолининг фаоллик коэффициентини.
Ечиш:
1.Аҳолининг ўртача йиллик сони. (15250+15360) : 2=15305
2.Зарур коэффициентларни аниқлаймиз:
-туғилиш коэффициенти 310/15305=20.25%
-ўлиш коэффициенти 190/15305=12.42%
-табиий кўпайиш коэффициенти 20.25 - 12.45 =7.83%
3.Абсолют механик ўсиш: (15360 - 15250) – (310 - 190) = -10