Mektepke shekemgi jastaǵı balalardıń aqiliy tárbiyası Reje

Aqıldı eki túrli kategoriyalarǵa bóledi.
Teoriyalıq aqıl – barlıqtaǵı ulıwmalıq nárselerdi túsiniw.
Ámeliy aqıl – buyımlardı saylawda túrtki sıpatında kórinetuǵın qábiletlerden.
Mektepke shekemgi tárbiya jasındaǵı balalarda tálim beriw dáwiri birinshi bolıp shet el pedagogikasında chex pedagogı Yan Amos Komenskiy (1592-1670) tárepinen jaratılǵan. Ol ana basshılıǵında 6 jasqa shekem bolǵan balalarǵa tálim-tárbiya beriw múmkinliginin kórsetip berdi. Sol dáwirde balanıń jasın itibarǵa alǵan halda insan úyreniwi lazım bolǵan hámme nársege úyreniw kerek deydi. Demek, mektepke shekemgi jastaǵı balalarǵa yaǵnıy tálim-tárbiya beretuǵın balalarǵa hár tárepleme bilim kónlikpe hám iskerliklerdi sińdiriwimiz múmkin. Ol 13 bólimnen ibarat mektepke shekemgi tálim dástúrin dúzdi. Ya.A.Komenskiy «Analar mektebi» kitabında kishi balalardıń tálim-tárbiyasına, oqıw metodikasına úlken itibar bergen.
Mektepke shekemgi jastaǵı balalardı aqılıy tárbiyalaw balanı aktiv pikirlew iskerligin rawajlandırıwǵa úlkenlerdiń belgili maqset penen tásir etiwi. Ol balalarǵa átirap-ortalıqtaǵı álem haqqında bilimler beriwi, olardı sistemalastırıwdı, balalarda biliwge qızıǵıw oyatıwdı, aqılıy iskerlik kónlikpelerin qáliplestiriwdi, biliw qábiletlerin rawajlandırıwdı óz ishine aladı.
Balalardı 6-7 jastan baslap mektepke oqıwǵa ótiwi múnásibeti menen olardı mektep tálimine tayarlaw ushın aqılıy rawajlanıwı jeterli dárerejede bolıwın támiyinlew tárbiyashılardıń juwapkershiligin jáne de asıradı.
Aqılıy kámalat – bul jastıń ósip, tájiriybeniń asıp barıwı múnásibeti menen tárbiyalıq isler tásirinde balanıń aqılıy iskerliginde júz beretuǵın muǵdar hám sıpat ózgerisleriniń jıynaǵı. Mektepke shekemgi jastaǵı balalarda bilim tez bayıp baradı, til qáliplesedi, biliw protsessleri bekkemlenedi. Qullası, bala eń aqılıy iskerlik usılların iyelep baradı. Mektepke shekemgi jastaǵı balalardıń aqılıy rawajlanıwın támiyinlew olardı keleshektegi pútkil iskerligi ushın úlken áhmiyetke iye. Bala sotsial ortalıq tásirinde aqılıy tárepten rawajlanıp baradı. Átiraptaǵı insanlar menen qatnas protsessinde ol tildi hám onıń menen quralǵan túsinikler sistemasın ózlestiredi. Nátiyjede mektepke shekemgi tálim jasındaǵı bala tilin sonshelli iyelep aladı, onda qatnas quralı sıpatında erkin paydalanatuǵın bolıp qaladı.
Aqılıy rawajlanıw pikirdiń keńliginde waqıyalardıń hár túrli baylanısında, múnásibetlerde kóre biliw, ulıwmalastırıw qábiletinde kózge túsedi.
Mektepke shekemgi tárbiya jasındaǵı balalardı aqılıy tárbiyalaw balalardıń jaqsı pikirlew iskerligin rawajlandırıwǵa úlkenlerdiń belgili maqset penen tásir etiwi. Ol balalarǵa dógerek-átiraptaǵı dúnya haqqında bilimler beriwdi, olardı sistemalastırıwdı, balalarda biliwge qızıǵıw oyatıwdı, aqılıy iskerlik hám kónlikpelerdi quramalastırıwdı, biliw qábiletlerin rawajlandırıwdı óz ishine aladı.
Balalardı mektepke tayarlawda aqılıy tárbiyanıń roli ásirese úlken. Bilimler jıynaǵın iyelew, aqılıy aktivlilikti hám erkinlikti, aqılıy iskerlik hám kónlikpeler quramalastırıw nátiyjeli oqıw hám kelesi iskerligine tayarlanıwdıń zárúrli shártleri esaplanadı.
Balalardıń 6 jastan baslap mektepke oqıwǵa ótiwi múnásibeti menen olardı mektep tálimine tayarlaw ushın aqılıy rawajlanıwı jeterli dárejede bolıwın támiyinlew tárbiyashılardıń juwapkerligin jánede asıradı. Aqılıy kamalat –bul jastıń ósip, tájiriybeniń bayıp barıwı múnásibeti menen tárbiyalıq isler tásirinde balanıń aqılıy iskerliginde júz beretuǵın muǵdar hám sıpat ózgerisleriniń jıynaǵı. Mektepke shekemgi tárbiya jasında bilim tez ósip bayıp baradı, til qáliplesedi, bilim protsessleri bekkemlenedi, bala eń ápiwayı aqılıy iskerlik usılları iyelep aladı. Mektepke shekemgi tárbiya jasındaǵı balalardıń aqılıy rawajlanıwın támiyinlew olardıń keleshektegi pútkil iskerligi ushın úlken áhmiyetke iye boladı.
Bala sotsial ortalıq tásirinde akılıy tárepten rawajlanıp baradı. Átirap-ortalıqtaǵı insanlar qatnas protsessinde ol tildi hám onıń menen birge quralǵan túsinikler sistemasın ózlestiredi. Nátiyjede mektepke shekemgi tárbiya jasında-aq bala tildi sonshelli iyelep aladı da, onnan qatnas quralı sıpatında erkin paydalana alatuǵın boladı.
Aqılıy rawajlanıw pikiriniń keńliginde waqıyalardı hár túrli baylanıslarda, múnásibetlerde kóre biliw, ulıwmalastırıw qábiletinde kórinedi.
Mektepke shekemgi tárbiya jasındaǵı balalardıń aqılıy rawajlanıwı iskerlik protsessinde, dáslep qatnasta bolıw, nárseler menen orınlanatuǵın iskerlik nátiyjesinde, keyin bolsa oqıw, miynet, nátiyjeli iskerlikler (súwret soǵıw, ılay hám plastilinnen buyımlar jasaw, applikatsiya, kurıw-jasaw) protsessinde ámelge asırılıp barıladı. Balanıń aqılıy rawajlanıwında tálim hám tárbiya nátiyjelirek tásir etedi. Házirgi zaman pedagogika páni bilimler sistemasın ózlestirip alıw, olardı jámlew, kórkem oylawdı hámde jáne bilimler payda etiw ushın zárúrli bolǵan bilim iskerligi usılların iyelep alıwı rawajlanıwdıń tiykarǵı kórsetkishleri dep esaplanadı.
Mektepke shekemgi tárbiya jasındaǵı balalarǵa aqılıy tárbiya beriwdi durıs shólkemlestiriw ushın olardıń aqılıy rawajlanıwı nızamlıqları hám imkaniyatların biliw kerek. Aqılıy tárbiyanıń wazıypası onıń mazmunı, metodı hám shólkemlestiriliwine qarap belgilenedi. Pedagogika hám psixiologiya páni aqılıy tárbiya beriw wazıypaların nátiyjeli orınlaw (bir tárepten, balanıń imkaniyatlarınan ónimli paydalanıw, ekinshi tárepten, bala organizminiń ulıwmalıq sharshawına sebep bolıwı múmkin bolǵan artıqsha awırlıq bolmawı) jolların tabıw ushın mektepke shekemgi tárbiya jasındaǵı balalardıń aqılıy rawajlanıwı nızamlıqları hám imkaniyatların úyreniw menen shuǵıllanadı.
Alımlar aqılıy rawajlanıw hám aqılıy tárbiyaǵa baylanıslı kóp ǵana máselelerdi engizbekte, bul mektepke shekemgi tárbiya jasındaǵı balalar aqılıy tárbiyasınıń tiykarı bolǵan sensor tárbiyanıń mazmunı hám metodın islep shıǵıw ushın zárúr, balalardıń kórgizbeli-obrazlı hám túsiniwdi oylawın qáliplestiriw endirilmekte, olardıń biliw qábiletlerin qáliplestiriwdiń ózine say tárepleri anıqlanbaqta.
Keyingi jıllarda alıp barılǵan pedagogikalıq tájiriybelerdiń mektepke shekemgi tárbiya jası dáwirinde balalardıń aqılıy rawajlanıwında júdá úlken imkaniyatlar bar ekenligin kórsetedi. Bulardıń hámmesi mektepke shekemgi tárbiya jasındaǵı balalarǵa beriletuǵın bilim, iskerlik hám kónikpeler mazmunın jánede shuqırlastırıw, kólemin keńeytiw maqsetke muwapıq ekenligin kórsetti.
Mektepke shekemgi tárbiya jasınıń akırına kelip balalar átirap-ortalıq haqqında úlken kólemdegi bilimlerge bolıp qaladı, tiykarǵı pikirlew protsesslerin iyelep aladı, nárse hám buyımlardaǵı, waqıyalardaǵı áhmiyetli bolmaǵan táreplerin ajırata alatuǵın bazı bir sebep-nátiyjeli baylanıslardı bilip alatuǵın bolıp qaladı, olarda iskerliktiń dáslepki bórtikleri qáliplesedi. Tek jaqsı shólkemlestirilgen iskerlik protsessinde ǵana tolıq aqılıy rawajlanıw júz beredi, sol sebepli pedagoglardıń wazıypası – balaǵa belgili maqsetti kózlep tárbiyalıq tásir kórsetiw ushın kerekli shárayat jaratıw.