Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №14

ФИО автора: 
Muxammadjonova Sayyoraxon 
Qo'qon davlat pedagogika instituti magistratura bo'limi "Talim va tarbiya nazariyasi 
va metodikasi (boshlang'ich talim) yo'nalishi 1 -bosqich magistranti
Название публикации:
«BOSHLANG'ICH SINFLARDA RIVOYATLARNI 
O’QITISH METODIKASI» 
Annotatsiya:
Ushbu maqolada rivoyatlarning kelib chiqishi va ularning turlari. 
Boshlang’ich sinf o’qish darsliklaridagi rivoyatlar va ularning tahlili. Rivoyatlarning 
boshlang’ich sinflardagi o’rni haqida ma’lumot olish mumkin.

Kalit so'zlar:
Xalq og’zaki ijodi, rivoyat, folklor, toponomik, tarixiy, janr. 
Uzoq tarixga ega bo’lgan xalqimiz o’zining boy adabiy merosi va chuqur xalq 
og’zaki ijodiga ega. Ana shu badiiy merosning bevosita shuhrat qozonishida yuksak 
umuminsoniy qadriyatlar bilan sug’orilgan folklor an’analarining o’rni beqiyosdir. 
Ma’lumki, folklor asarlarida xalqning milliy o’tmishi, ma’naviy- axloqiy dunyosi, 
estetik qarashlari, marosim va urf-odatlari, e’tiqodiy qarashlari o’zining to’laqonli 
ifodasini topadi. Xalq og’zaki ijodi namunalaridan biri bo’lgan rivoyatlar ham chuqur 
tarixiy ildizga ega. 
Rivoyatlar – xalqning o’zi haqidagi baddiy xotirasi bo’lib, folklorshunoslikka 
oid keng qamrovli janrlardan biri hisoblanadi. Rivoyat (arab.hikoya qilmoq) – voqea 
va hodisalarni,inson faoliyatini ba’zan uydirmalar vositasida, ba’zan real tasvirlovchi 
folklor janridir
6
. 
Rivoyatlar tematikasiga ko’ra tarixiy va toponomik rivoyatlarga bo’linadi. 
Tarixiy rivoyatlar biror shaxs faoliyati yoki xalq qahramonlari bilan bog’liq 
bo’lgan voqealarni aks ettirib, axloq va odobning ideal nomlarini tashviq etadi. 
To’maris , SHiroq, Alisher Navoiy, Ulug’bek, Ibn Sino, Mashrab, Amir Temur singari 
tarixiy qahramonlar haqida yaratilgan rivoyatlar shular jumlasidandir. 
Toponomik rivoyatlar u yoki bu joy nomi biror obyekt bilan bog’langan bo’lib, 
hikoya qilingan voqealar uzoq o’tgan zamonda sodir bo’lgan bo’ladi. “To’rabekxonim 
6
K.Akilova, I.Abdurahmonov. Tasviriy san’atda afsona va rivoyatlar.Toshkent: Cho’lpon, 2016. 10-bet. 

---

123 
maqbarasi”, “Anda jon qoldi”, “Odinajon”, “Qo’ng’irot” kabi rivoyatlar shular 
jumlasidandir. 
Rivoyatlarning o’ziga xos xususiyatlaridan yana biri-ularda hamma vaqt kichik, 
ammo tugal voqealar tasvirlanishi va voqealar davomiylikka ega emasligidir. 
Rivoyatlar boshlang’ich sinf o’qish darslarida ko’p qo’llaniladi va boshlang’ich
o’quv dasturlari oldiga o’quvchilarni yaxshi o’qish sifatlariga ega etishdek murakkab 
vazifani qo’yadi. Bunday vazifalarni to’laroq amalga oshirishda xalq og’zaki ijodi 
namunalari katta ahamiyatga ega. 
Boshlang’ich sinf darsliklaridan o’rin olgan rivoyatlar ham o’quvchilarning 
dunyoqarashini kengaytirishda, ularda turli insoniy fazilatlarni shakllantirishda juda 
katta ahamiyatga ega. 
Misol uchun 1-sinf o’qish darsligi
7
da turli mavzularda 5 ta rivoyatlar berilgan.
“Non isi”
8
, “ Ona allasi” (38-бет) , “ Yurak “(98-bet), “ Odob”(72-bet), 
“Rivoyat” (101-bet) kabi rivoyatlar shular jumlasidandir . 
“Non isi” rivoyatiga to’xtaladigan bo’lsak, bu rivoyatga Alisher Navoiy va 
Husayn Boyqaro tarixiy shaxslari qahramon qilib olingan. Rivoyat orqali 
o’quvchilarga Alisher Navoiyning topqirligini va nonning ulug’ ne’mat ekanligini , uni 
uvol qilmasdan ko’zga surtish kerakligini tushuntirishimiz mumkin. 
2-sinf o’qish darsligida esa, “Tandir”, “Ma’naviyatli xalqni yengib bo’lmaydi”,
“Non- ulug’ ne’mat” kabi rivoyatlar berilgan. 
3-sinf o’qish darsligida , “O’g’lon”, “Til qudrati”, ” Bobur va Kabutar”, “ 
Cho’pon yigit SHiroq”, “Ibn Sinoning shogirdlari”, “Sohibqiron Temur bobo”, 
“Tabiat bilan suhbat” rivoyatlari berilgan. 
4-sinf o’qish darsligida ham bir qancha rivoyatlar berilgan. 
“Pahlavon va shoir”, “ Saxiy”, “ Yolg’onchining izza bo’lishi”, “ Bahor
ta’rifida”, “Yaxshidan bog’ qoladi”, “To’maris” va boshqa rivoyatlar ushbu darslikdan 
o’rin olgan. 
7
T.G’afforova, E.Shodmonov, G.Eshturdiyev; Mas’ul moharrir: S.Matchonov, 1-sinf o’qish kitobi, Toshkent: Sharq, 
2017. 128-bet 
8
T.G’afforova, E.Shodmonov, G.Eshturdiyev; Mas’ul moharrir: S.Matchonov, 1-sinf o’qish kitobi, Toshkent: Sharq, 
2017. 27-bet 

---

124 
“Yolg’onchining izza bo’lishi” rivoyati orqali ham o’quvchilarga Mirzo 
Ulug’bekning qanchalik aql-zakovat egasi ekanligini va birovning omonatiga
xiyonat qilmaslikni , turli vaziyatlarda aql bilan ish tutish kerakligini o’rgatishimiz 
mumkin. 
1. Mardlik, jasurlik va kamtarlikning ulug’lanishi: “Pahlavon va shoir”. 
2. Mehmondo’stlik, ochiqko’ngillik va saxiylik: “Saxiy”. 
3. Bahor faslinign ajoyib tarovatlarini madh etuvchi: “Bahor ta’rifida” 
4. Mehnatsevarlik, do’stlik, yaxshilik, ezgulik fazilatlari: “Yaxshidan bog’ 
qoladi”.
5. Vatanparvarlik va tinchlikni asrash tuyg’ulari: “To’maris” 
Xulosa qilib aytganda, boshlang’ich sinf o’quvchilarida insoniy fazilatlarni 
shakllantirish, xalq og’zaki ijodiga nisbatan mehrini uyg’otish, ularning 
dunyoqarashini kengaytirish, vatanparvarlik, halollik, do’stlik, mehnatsevarlik kabi 
fazilatlarni shakllantirishda rivoyatlarning roli katta ahamiyatga ega.