Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

Silindrik  qobiqlar.  Ular  gumbaz  plitasidan  iborat  bo‘lib,  uning  chetlarida 
qobiqning  tayanchlari  bo‘lgan  bort  elementlari  va  diafragmalar  bor. 
Diafragmalar  orasidagi  masofa  qobiq  oralig‘i  deyiladi.  Oraliqning  to‘lqin 
uzunligiga  nisbati    1
1
/1
2
ga  bog‘liq  holda  uzunssilindrik  qobiqlar  1
1
/1
2
>1  va 
qisqassilindrik  qobiqlar  1
1
/1
2
<1  farq  qiladi.  Qobiqning  bort  elementlari  ham 
xisobga  olingan  balandligi  h  bilan  belgilanadi.  Dastlabki  kuchlanish 

---

 111 
 
 
bo‘lmaganda  qobiqning  balandligini  kamida  (1/10...1/15)1
1
  ga  teng  deb, 
ko‘tarish strelasini esa kamida (1/6,..1/8)1
2
 ga teng, deb olinadi. 
YAxlit gumbazlar devorining qalinligi taxminan g/600 ga teng deb, lyokin 5 
sm  dan  kam  bo‘lmaydigan  qilib  qabul  qilinadi.  Gumbazni  meridional 
yo‘nalishda  armaturalash  kesimlarni  nomarkaziy  siqishga  hisoblab  belgilanadi. 
Xalqali  armatura  xalqali  kuchlanishning  kattaligiga  qarab  tanlanadi.  Gumbaz 
devori  odatda  to‘r  bilan  armaturalanadi,  unda  bir  yo‘nalishdagi  sterjenlar 
meridional  kuchlanishlarni  qabul  qilsa,  boshqa  yo‘nalishdagi  sterjenlar  esa 
xalqali  kuchlanishlarni  qabul  qiladi.  Gumbazning  tayanch  xalqaga  birikish 
joyida  tayanch  eguvchi  momentlarni  qabul  qilishi  uchun  qo‘shimcha  armatura 
qo‘yiladi.  Tayanch  xalqa  cho‘zilishga  hisoblanadi,  hamma  kuchlanishlar 
tayanch  xalqaning  xalkali  armaturasiga  uzatiladi.  Bu  armaturaga  oldindan 
kuchlanish  ta’sir  qildirish  maqsadga  muvofiqdir,  chunki  bu  juda  mustahkam 
po‘latdan  foydalanish  tufayli  uning  sarfini  kamaytirishga,  tayanch  xalqaning 
yorilishiga,  mustahkamligini  oshirishga  va  gumbaz  tirgagini  kamaytirishga 
imkon beradi. Kuchlanish ostidagi armatura kanallarda (ariqchalarda) joylashadi 
yoki  tayanch  xalqaning  yoniga  o‘ralib,  keyinchalik  betonning  himoya  qatlami 
torkretlash yo‘li bilan qoplanadi. 
Yig‘ma  gumbazlar  egri  chiziqli  meridional  qovurg‘ali  elementlardan  yoki 
qovurg‘ali  elementlardan  (5.17-rasm  b,v)  yoki  qovurg‘ali  trapetsiyasimon 
plitalardan  montaj  qilinadi.  Yig‘ma  gumbazlar  elementlarini  havozalardan 
foydalanmasdan  montaj  qilish  uchun  shunday  yig‘ish  usulidan  foydalaniladiki, 
bunda  trapetsiyasimon  plitalarning  har  bir  qatorini  o‘rnatgandan  so‘ng  keyingi 
qatorni mahkamlash uchun konsol chiqiqlar qoladi. 
Musbat 
Gauss 
egri 
chiziqli 
bunday 
qobiqlar 
materiallar 
sarfi 
bo‘yichassilindrik  qobiqlarga  nisbatan  25-30%  tejamlirovdir.  YOpiladigan 
yuzalarning  oraliqlari  ortishi  bilan  qobiqlarning  nisbiy  iqtisodiy  samaradorligi 
ortadi.  Ikki  yo‘nalishda  bukilgan  yupqa  plita  va  kontur  tomonlari  bo‘yicha 
joylashgan hamda ustunlarning burchaklari bo‘yicha tayangan to‘rtta diagramma  
qobiqning asosiy elementi hisoblanadi  

---

 112