Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

4.13. Arkalar. Ularning turlari va xususiyatlari 
Temir-beton  arkalar  juda  katta  oraliqda,  masalan,  30  m  ortiq  bo‘lganda 
fermalardan  tejamliroqdir.  Statik  belgisiga  arkalar  quyidagi  turlarga  bo‘linadi: 
uch  sharnirli  (statik  aniq);  ikki  sharnirli  torqichsiz  yoki  tortqichli  (bir 
noma’lumli) va  sharnirsiz  (noma’lumli).  Arka tizimining  o‘ziga xos xususiyati 
kerki kuchining mavjudligidir. Eng keng tarqalganlari tortqichli arkalardir. Katta 
oraliqli  binolarda  (angarlar,  yopin  bozorlar  va  boshqalarda)  arkalar  bevosita 
poydevorga  tayanishi  mumkin.  Tortqichlar  tayanch  qurilmalari  kerki  kuchi 
ta’siridan ozod qiladi. 
Arkalarni  hisoblash  qurilish  mexaniqasi  usullari  bilan  amalga    oshiriladi. 
Hisob  natijasida  bo‘ylama  kuch  N,  eguvchi  moment  M  kundalang  R  kuchlar 
aniqlanadi. 

---

 109 
 
 
Arkalarning  ko‘ndalang  kesimlarini  tanlashda  arka  markazidan  tashqari 
siqishga  ishlaydi  deb  qaraladi,  tortqichni  hisoblashda  esa  u  o‘q  bo‘yicha 
cho‘ziladi deb faraz qilinadi. Arkalarning kesimi to‘g‘ri to‘rt burchakli yoki ikki 
(qo‘sh)  tavrli  qilib  qabul  qilinadi  va  simmetrik  armaturalanadi,  chunki 
momentlar epyurasi, odatda ishorasi, o‘zgaruvchan bo‘ladi. 
Tortqichdagi  kuchlanishlar  darhol  armaturaga  uzatiladi,  bu  maqsadda 
oldindan  zo‘riqtirilgan  kanatlardan  foydalanish  maqsadga  muvofiqdir.  Tortqini 
osilib  qolishini  kamaytirish  uchun  har  5-6  m  dan  so‘ng  ilgichlar  o‘rnatiladi. 
Katta  oraliqli  arkalar  odatda  ayrim  qismlardan  tashkil  topgan  yig‘ma  holatda 
tayyorlanadi.  (5.17-rasm).  Bunda  tortqi  oldindan  tayanch  bloklar  bilan 
kuchlangan  yaxlit  deb  ko‘zda  tutiladi.  Arka  seksiyalari  o‘zaro  qo‘yilgan 
detallarni  keyingilari  bilan  chok  birikmalarini  bukib,  payvandlash  yordamida 
biriktiriladi.