Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

5.2. Temir - betonning afzalliklari va kamchiliklari. 
Temir - beton ҳozirgi qurilishda keng tarqalishiga avvalambor uning boshqa 
qurilish  materiallariga  qaraganda  texnikaviy  va  iqtisodiy  afzalliklarining  ancha 
ko‘pligi  sabab  bo‘ldi.  Temir  -  beton  massasi  70-80%  gacha  qismini  mahalliy 
tosh  materiallar  (qum,  chaqich  tosh  yoki  shag‘al)  tashkil  qiladi.  Po‘lat  va 
yog‘och konstruksiyalarini temir - beton konstruksiyalar bilan almashtirish xalq 
xo‘jaligining  boshqa  sohalari  uchun  po‘lat  va  yog‘och  sarfini  tejashga  imkon 
beradi.  Ayniksa,  tayyor  usullar  bilan  korxonalarda  va  poligonlarda 
tayyorlanadigan  yig‘ma  hamda  oldindan  zo‘riqtirilgan  temir  -  betondan 
foydalanishda texnikaviy iqtisodiy samaradorlik ancha yuqori bo‘ladi. 
Temir  -  beton  yana  bir  qancha  texnikaviy  afzalliklarga  ega.  Avvalambor  u 
beton ichiga joylashtirilgan armatura ishonchli saqlanganligi tufayli juda uzoqqa 

---

 118 
 
 
chidaydi.  Betonning  mustaxdamligi  esa  vaqt  o‘tishi  bilan  kamaymaydi,  balki 
ortadi. Bu xil konstruksnyalarning o‘tga chidamliligi yuqori. Amalda shu narsa 
ma’lum  bo‘ldiki,  betonning  1,5-2  sm  qalinlikdagi  himoya  qatlami  temir-
betonning  yong‘in  chiqqandagi  o‘tga  chidamliligini  ta’minlash  uchun  etarli 
ekan.  Ularning  o‘tga  chidamliligini  yanada  oshirish  shuningdek,  issiqqa 
chidamliligini  oshirish  maqsadlarida  maxsus  to‘ldirgichlar  (bazalьt,  diabaz, 
shamot,  domna  shlagi  va  boshqalar)  dan  foydalaniladi,  shuningdek,  himoya 
qatlamini 3-4 sm gacha oshiriladi. 
Temir-beton 
konstruksiyalar 
boshqa 
materiallardan 
tayyorlangan 
konstruksiyalarga  qaraganda  bir  butunligi  va  bikrligi  katta  bo‘lganligi  uchun 
zilzilabardoshligi  juda  yuqoridir.  Unga  istalgan  konstruktiv  va  me’moriy 
shakllarni berish mumkin. Inshootlarni saqlash va konstruksiyalarga qarab turish 
bo‘yicha qilinadigan sarflar juda kam. 
Temir-beton konstruksiyalarning kamchiliklariga quyidagilar kiradi: 
1) boshqa konstruksiyalarga nisbatan og‘irligi katta; 
2)  issiqlik  va  ovoz  o‘tkazuvchanligi  nisbatan  yuqori,  bu  esa  ba’zi  hollarda 
maxsus izolyasiyalar qilishni talab qiladi; 
3)  ishlarni  bajarish,  ayniqsa,  qish  faslida  ish  bajarish  murakkab,  oldindan 
zuriktirilgan  konstruksiyalar  tayerlashda  malakali  kadrlar  maxsus  jihozlar, 
bug‘lash  anjomlari  talab  etiladi;  armaturaning  tug‘ri  joylashuvini  muntazam 
ravishda  nazorat  qilib  turish,  beton  qorishmasining  tashkil  etuvchilarini 
tozalashni,  va  boshqa  ishlarni  muntazam  ravishda  nazorat  qilib  turish  talab 
etiladi; 
4)  favqulodda  cho‘kishdan,  texnologik  sabablarga  ko‘ra  temir  beton  o‘z 
kuchlanishlaridan, 
shuningdek, 
betonning 
cho‘zilishga  qarshiligi  juda 
kamligidan tashqi yuklar ta’siridan darzlar hosil bo‘lishi ehtimoli bor.