Mehnat ishlab chiqarish tadbirkorlik qobiliyati kapital halim hamroyev tadbirkorlik asoslari

Qaysi davlat
vakillari
ishtirok
etishi
0 ‘zbekiston
Rossiya
0 ‘zbekiston-
0 ‘rta Osiyo
boshqa
davlatlari
0 ‘zbekiston-
MDH boshqa
a’zolari
0 ‘zbekiston-
uzoq xorijiy
davlatlar
Qo‘shma korxonalar
X
Mulkchilik
shakli
Xususiy-
Xususiy
Xususiy
Davlat
Davlat-
Davlat
Tomonlarning
sarmoyadagi
hissasi
Ishtirokchilar
hissasi teng
Xorijiy
hamkoming
hissasi ko‘p
Xorijiy
hamkoming
hissasi kam
X
Faoliyat
turi
Ishtirokchilar
soni
Ilraiy
tadqiqotlik
Geologik
qidiruv ishlari
Ishlab
chiqarish
Qishloq
xo‘jalik
mahsulotlarini
qayta ishlash
Tayyorlov-
xarid
Savdo-sotiq
Ikki tomon
ishtirokida
Uch tomon
ishtirokida
Boshqa
ko‘rinish-
larda ishti­
rok etish
9. 2- chizma.
Qo'shma korxonalarning tasnifi va turlari.
1.Qo‘shma korxona ishtirokchilari qaysi davlatlar vakillari 
bo‘lishiga qarab;
A) 0 ‘zbekiston-Rossiya;
B) 0 ‘zbekiston-0‘rta Osiyo boshqa davlatlari;
D) 0 ‘zbekiston-Mustaqil Davlatlar Hamkorligi (MDH) boshqa 
a’zolari;
E) O ‘zbekiston-uzoq xorijiy davlatlar.
2. Qo‘shma tadbirkorlik uchun birlashtirilgan mulk shakllariga qa-
163

---

A) faqat xususiy mulkka asoslangan;
B) xususiy mulk va davlat mulkiga asoslangan;
D) faqat davlat mulkiga asoslangan.
3. Hamkorlaming qo‘shma korxona sarmoyasiga qo‘shgan hissasi 
bo‘yicha:
A) teng ishtirok etish - rivojlangan mamlakatlar ahamiyati jihatidan 
teng bo‘lgan vakillari tomonidan faqat tadbirkorikni amalga oshirish 
maqsadida tuziladigan qo‘shma korxona. Unda hamkorlar tomonidan 
bir-birlarining teng huquqliligi e’tirof etiladi va korxonaning barcha 
masalalari shu asosda hal qilinadi;
B) xorijiy sarmoyaning hissasi ko‘p bo‘lgan qo‘shma korxona
- bunday korxona to‘liq xorijiy hamkor nazoratida bo‘ladi va ayrim 
mahalliy hokimiyatlar ularni chet el korxonasi deb hisoblab, bir qator 
imtiyozlardan mahrum qilishlari ham mumkin;
D) xorijiy sarmoyaning hissasi kam bo‘lgan qo‘shma korxona - bu 
ko‘rsatkich 50 foizdan qanchalik past bo‘Isa, bunday qo‘shma korxona­
lar shunchalik milliy korxonalarga yaqin bo‘ladi; xorijiy ishtirokchilar 
korxona faoliyati ustidan nazoratni o‘z qo‘llariga olishni istaydilar, le­
kin bu yerda unday imkoniyat yo‘q va shuning uchun qo‘shma kor- 
xonalaming bu tipi qo‘shma tadbirkorlik uchun uncha qulay emas deb 
hisoblaydilar; shungaqaramay, 0 ‘zbekistondaqo‘shmakorxonalarning 
bunday tipi ham rivojlanib bormoqda.
Shuni ta'kidlash lozimki, 0 ‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga 
muvofiq qo‘shma korxonalar xorijiy sarmoya (investitsiya)ning hissasi 
bo‘yicha quyidagi ikki guruhga ajratiladi:
1) qo‘shma korxona - uning ustav sarmoyasida xorijiy hamkoming 
ulushi 30 foiz va undan yuqori miqdomi tashkil etadigan korxonalar;
2) xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxona - uning ustav sar­
moyasida xorijiy hamkoming ulushi 30 foizgacha miqdorda bo‘lgan 
korxonalar.
Respublikada qo‘shma tadbirkorlikni rivojlantirishni rag‘batlantirish 
maqsadida yuqoridagi korxonalarning birinchi tipi uchun yaxshiroq 
shart-sharoit yaratish va ko‘proq imtiyozlar ko‘zda tutilgan.
4. Hamkorlaming maqsadlari va faoliyat turlari bo‘yicha:
a) 
ilmiy tadqiqotlar olib borishga m o‘ljallangan qo‘shma korxona­
lar - yangi mahsulot, uskuna, texnologiya va boshqa ko‘rinishdagi 
“nou-xau” yaratish uchun tajriba, ilmiy natijalar, loyiha ishlanmalari 
va boshqa fan-texnika yutuqlarini birlashtirish maqsadida tuziladigan 
korxonalar;
164

---

b) 
ishlab chiqaruvchi qo‘shma korxonalar - xorijiy hamkoming 
bunday korxona tuzishdan maqsadi mahsulot ishlab chiqarish va uni 
sotish jarayonlaridagi xarajatlarni qisqartirish boMib, bunga xorijiy va 
mahalliy hamkorlaming komplektlovchi detallari, xorijiy investoming 
ishlab chiqarishni tashkil etish tajribasi va mahalliy hamkoming xom- 
ashyosi, ishchi kuchini birlashtirish yoki kooperatsion aloqalaming 
boshqa shakllari asosida erishish mumkin;
d) xarid qiluvchi qo‘shma korxonalar - xorijiy hamkor korxonasida 
tayyor mahsulot ishlab chiqarish uchun kerakli xomashyo, yarim tay­
yor mahsulotlarni arzonroq narxlarda mahalliy bozorlarda sotib olish 
maqsadida tuzilgan korxona;
e) sotish bilan shug‘ullanuvchi qo‘shma korxona - ishlab chiqa- 
riladigan mahsulotni qo‘shma korxona joylashgan mamlakatda ham, 
boshqa uchinchi mamlakatlarda ham sotish uchun yangi bozorlarni 
o‘zlashtirish maqsadida tuziladigan korxona:
f) kompleks qo‘shma korxona - har xil faoliyat turlari bilan 
shug'ullanuvchi korxona.
5. Q o‘shma tadbirkorlik ishtirokchilari soni bo‘yicha:
a) ikki tomon ishtirokida tuzilgan qo‘shma korxona-hamkorlaridan 
biri chet mamlakat vakili bo‘ladi;
b) uch tomon ishtirokida tuzilgan o‘shma korxona: hamkorlaridan 
biri yoki ikkitasi chet mamlakatlar vakillari b o iish i mumkin;
d) tomonlaming boshqa variantlardagi hamkorligida tuzilgan 
qo‘shma korxona.
Shunday qilib, qo‘shma tadbirkorlik va qo‘shma korxona­
lar O ‘zbekiston va uning har bir mintaqasida rivojlanib bormoqda. 
Masalan, Buxoro viloyatida 2007-yil boshida 20 ta mamlakat inves- 
titsilari ishtirokida tashkil etilgan 72 ta qo‘shma korxona ro‘yxatga 
olingan. Ulardan 55 tasi faoliyat yuritib kelmoqda va 2200 kishini ish 
bilan ta’minlagan.