Меhnat darslarida qishloq. Qidirbaev M

Ikkinchi  variant  -    Dars  jarayonida  o’qituvchi  o’quvchilarning  har  biriga 

yakka  topshiriqlar  berish  maqsadida  qishloq  xo’jalik  ekinlarining  har  xil  turlarini 

qo’yib chiqadi. Dars boshlanishdan o’quvchilarga shu qishloq xo’jalik ekinlarining 

ekilishi  va  tarbiyalanishiga  etibor  berishni  talab  qiladi.  O’quvchilar  ularga 

qiziquvchanlik bilan qarab, bularning bir-biridan farqlanadi degan xulosaga keladi. 

Endi  o’qituvchi  qishloq  xo’jalik  ekinlarining  bir-biridan  qanday  farqining 

bor  ekanligini  so’raydi.  O’quvchilar  kuzata  o’tirib  uning  farqi,  qishloq  xo’jalik 

ekinlarining ekilish vaqti har xil deb javob beradi. Endi o’qituvchi o’quvchilardan 

qishloq  xo’jalik  ekinlarini  ekishda  yoki  tarbiyalashda  qanday  qishloq  xo’jalik 

mashinalari  qo’laniladi  deb  so’raydi.  So’ng  o’quvchi  bo’lsa  har  bir  ekinni 

tarbiyalashda  qanday  qishloq  xo’jalik  mashinalari  qo’laniladigani  haqida  tariflab 

beradi.  Endi  o’qituvchi  qishloq  xo’jalik  ekinlaridan  xisoblangan  paxta  uchun 

---

 

13 

qishloq  xo’jalik  mashinalarining  zarurligi  qanday?  Degan  savol  qo’yadi. 

O’quvchilar qishloq xo’jalik mashinalarining turlari haqida bilganlarini  aytadi. 

O’qituvchi  oquvchilarga  qishloq  xo’jalik  mashinalarining  qanday  turlarini 

bilasiz  deb  savol  tashlaydi.  O’quvchilar  o’z-aro  maslahatlashgan  holda  berilgan 

savolga  to’la  javob  bera  olmasligi  mumkin.  Natijada  o’qituvchi  o’quvchilarning 

ku`chining  etmasligini  bilib,  ayrim  savollar  bera  boshlaydi,  qishloq  xo’jalik 

mashinalarining  tu`rlarini  plakatlardan  va  boshqa  ko’rgazmali  qurollardan 

foydalanib  tushintiradi  va  qanday  qishloq  xo’jalik  mashinalari  qaysi  ekinlarni 

ekishda  va  tarbiyalashda  qo’lanilishini  aniqlashni  o’quvchilarga  topshiradi.  So’ng 

har  bir  qishloq  xo’jalik  mashinalarining  markalariga  etibor  berishga  qaratadi. 

Shunday  qilib,  o’quvchilar  qishloq  xo’jalik  mashinalarining  qo’lanilishini 

ekiladigan ekinning turiga bog’liq ekan degan fikrga keladi. 

Bundan keyin o’qituvchi qishloq xo’jalik mashinalaridan sanalgan plugning 

markalaridagi  raqamlar  nimani  anglatadiganligini  ko’rsatib  beradi.  Keyin 

o’quvchilardan  bir  –  biriga  o’qshash  markali  pluglar  so’raladi.  O’quvchilar 

o’ylanadi  lekin  javob  topa  olmasligi  mumkin.  Keyin  o’qituvchi  «Pluglarning 

ishlatilishi»  haqida  diafil`mni  ko’rsatadi.  O’quvchilar  javob  izlay  boshlaydi, 

pluglarning haqiyqiy o’zini ko’rgandan keyin gina tushina boshlaydi. 

 Endi amaliy ishlarda quydagi savollar qo’yiladi. 

- Bolalar pluglar qanday detallardan turadi. 

- Bu detallarni qanday materiallardan tayorlash mumkin. 

- Pluglarning olib ketish eni qanday bo’lish kerak. 

- Plugning surish balandligi qanday. 

- Qishloq xo’jalik mashinalarining qanday turlarini bilasiz. 

Biz  yuqorida  aytilgan  ikki  variantda  ham  o’quvchilar  o’quv  materialini 

o`zlashtiradi. Lekin shuni aytish mu`mkin o’quvchilar ikkinchi variantda aktivliligi 

kuchli  bo’ladi.  Shu  misolga  asoslanib  muammoli  o’qitishning  didaktik  taraflarini 

ochib ko’rsatadi. 

Shunday  qilib  mehnat  malakalarini  va  ko’nikmalarini  takomillashtirish 

mehnatni  o’qitish  metodikasida  juda  katta  o’rinni  egalaydi.  Uning  asosini 

---

 

14 

instruktaj  va    mashg’ulotlar  singari  metodlar  hosil  qiladi.  Psixologik  va  metodik 

ko’rsatmalar 

o’qituvchilarning 

mehnat 

malakalarini 

va 

ko’nikmalarini 

takomillashtirishga  mos  ilg’or  tajribalarni  o’rganish  bu  malaka  va  ko’nikmalarini 

samaradorli  takomillashtirishning  asosiy  shartlari  quydagilardan  iborat  ekanligi 

ko’rsatilmoqda. 

- Topshiriqning aniqliligi uning maqsadi va bajarish  usullarini tushinish. 

- O’quvchilarda zaruriy bilimlarning paydo bo’lishi. 

-  O’qitish  metodi  va  usullarining  takomillashiyotgan  malaka  va  ko’nikmalarning  

mosligi. 

- Mashg’ulotlarning etarli miqdorda bo’lishi. 

- O’quvchilar mehnatini o’z vaqtida va ob`ektiv baholash. 

- O’quvchilar mehnatining aktiv xarakteri. 

Shu shartlardan eng kam deganda ikki ish chiqarish mumkin. 

1.

 

Shunday qilib mehnat malaka va ko’nikmalarini takomillashtirishda mehnat 

o’qitishning mashg‘ulot va instruktaj metodlari katta ahamiyatga ega. 

2.

 

O’quvchilarning sifatli xizmatini tamiynlash sharti birinchi o‘rinda turadi. 

Mehnat  malaka  va  ko’nikmalarini  takomillashtirishning  natijasi  ko‘pchilik 

holatlarda  o‘quvchilar  ta`lim  jarayonini  qancha  sifatli  va  aktiv  munosabatlariga 

bog’liq  ekanligi  ko‘p  sinoqlar  natijasida  aniqlanmoqda.  Shuningdek  so‘ngi 

vaqtlarda  o’qitish  sifatini  orttirish,  o’quv  ishi  jarayonida  o’quvchilarni 

aktivlashtirishga va yaxshi sharoitlarda aniqlash bo’yicha ko‘p ishlar ishlanmoqda. 

Instruktaj  va  mashg‘ulotlarga  o’qitish  metodi  sifatida  qo‘yiladigan  hozirgi 

talablarni  tushinishi  uchun    mehnatni  o‘qitish  jarayonida  sifatlilik  va  aktivlilik, 

fiziologiya, psixologiya asosida  qarab chiqish zarur deb oylayman. 

Hozirgi  mehnatni  o‘qitish  metodikasining  rivojlanishi  bir  qancha  yillar 

davomida  to‘plangan  va  ko‘p  gina  avlodlar  amaliyotida  sinalgan  fikr  takliflar 

analiz etilishi bilan xarakterlanadi. 

O’qitishning  texnikaviy  qurollari  o‘rganilayotgan  hodisalar  va  harakatlarni 

yuqori  obektiv  aniqlikda  amalga  oshirib,  keyin  ularni  sezish  organlari  bilan  tula 

dastlabki malumotlar olish uchun zaruriy tezlikda takrorlash imkoniyatini beradi.  

---

 

15 

Dars – bu maktabdagi o’quv ishining asosiy tashkillashtiruvchi formasi.  

Maktab  uchastkasida  o’tkazilgan  qishloq  xo’jaligi  ishlari  bo’yicha 

mashg’ulotlarda  amaliy  ishlarda  –  dars  mehnatni  o’qitishning  asosiy  vazifalarini 

amalga  oshiradi.  Yangi  materiallarni  bayonlash,  amaliy  topshiriqlar  berish  va  uni 

amalga oshirish, bajarish borasida o’quvchilarni jadallashtirish va ishlab chiqarish 

foydali  mehnatga  ishtirokini  amalga  oshirish  imkoniyatlarini  beradi.  Mehnat 

darslari  boshqa  o’quv  predmetlariga  nisbatan  bir  qator  afzalliklarga  ega.  Bu 

afzalliklar  ikkita  farqi  quydagilardan  iborat  bo’sh  o’rinni  o’quvchilarning  amaliy 

ishlari egalaydi. Shuning uchun ustaxonalardagi mashg’ulotlarni qo’l dars sifatida 

o’qitish  maqullangan.  Sababi 45  minutlik dars  jarayonida  o’quvchilarning  foydali 

ishiga  juda  oz  vaqt  qoladi.  Uning  ko’p  bo’lagi  ish  o’rnini  tayorlash  va 

yig’ishtirishga  o’qituvchining  shu  dars  bo’yicha  instruktajiga  ketadi.  Agar  90- 

minutlik  dars  jarayonda  o’quvchilar  malum  mehnat  topshiriqlarini  bajarishga 

ulgiradi,  bu  esa  o’quvchilarga  nazariy  jihatdan  o’qituvchiga  ish  natijalarini 

baholash imkoniyatini beradi. 

1.

 

O’quvchilarning amaliy ishlari unumli mehnat bazasida tashkillashtiriladi. 

2.

 

Maktab  uchastkasida  o’tkazilgan  qishloq  xo’jaligi  ishlari  bo’yicha 

o’quvchilar har xil mehnat asboblar yordamida ish bajaradi. Shuning uchun mehnat 

darsini  o’tkazishning  xavfsizligini  taminlovchi  maxsus  tayorgarlikni  talab  qiladi. 

Darsga bir qator didaktik talablar qo’yiladi. Mehnat darslariga tegishli bu talablar 

nimalardan iborat ekanligini qarab chiqaylik.