77
RivojlaniSh quyidagi yo‘naliShlarda sodir bo‘ladi: nutq, fikrlaSh, sensorli-harakatli va hissiy-
irodaviy sohalarning rivojlaniShi. To‘g‘ri taShkil etilgan ta’lim Shaxsni har doim rivojlantiradi.
Ta’lim-tarbiya jarayonida o‘quvchini har tomonlama rivojlantiriSh, birinchi navbatda, aqliy
rivojlantiriSh (analiz qiliSh, taqqoslaSh, turlarga ajratiSh, xulosa chiqariSh, ob’ektlarning muhim
belgilarini ajrata biliSh, faoliyat maqsadi va usullarini aniqlaShni o‘rgatiSh, natijalarni tekShiriSh
malakasini rivojlantiriShga e’tibor qaratiSh lozim.
Ta’lim jarayoni tarbiyalovchi xususiyatga ham ega. Tarbiya va ta’lim o‘rtasidagi bog‘liqlik
ob’ektiv va qonuniy hisoblanadi. Biroq Shaxsni ta’lim jarayonida tarbiyalaSh taShqi omillar (oila,
mikromuhit va boShqalar)ning ta’siri tufayli qiyin kechadi.
Ta’lim jarayonida Shaxsning ma’naviy-axloqiy va estetik tasavvurlari, xulq-atvori va
dunyoqaraShi Shakllantiriladi.
2.
SHarq va G‘arb mutafakkirlarining didaktik g‘oyalari
Turkiston zaminida yaShab, ilm-fan bilan chuqur Shug‘ullangan va o‘zlaridan keyingi
avlodga qoldirgan meroslari bilan jahonga maShhur bo‘lgan allomalar o‘z asarlarida yoSh avlodni
tarbiyalaShning Shakl va usullari, ta’limning jamiyat ravnaqi, xalq farovonligi, mehnat
tarbiyasining insonlar hayotida tutgan o‘rni haqida o‘z fikrlarini bayon etadilar. Bu VIII asrdan XX
asr boShlariga qadar yaShagan Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Mirzo Ulug‘bek, AliSher
Navoiy, Jaloliddin Davoniy, Ahmad DoniSh, Abdurauf Fitrat, Abdulla Avloniy kabi allomalar
yaratgan asarlarida yorqin ifodasini topgan. Ularning asarlarida didaktik fikrlar ham bayon etildi,
ammo, didaktik ta’lim, uning xususiyati haqida bir butun asar yaratilmadi.
26
Bu holat Rossiya va boShqa Evropa pedagogikasida ham davom etdi. Taniqli pedagog V.S.
KukuShin o‘zining “Didaktika” nomli o‘quv qo‘llanmasida aytganidek, YAn Amos Komenskiy
“Buyuk didaktika” asarini yozganidan buyon 300 yil o‘tgan bo‘lsa ham, haqiqiy borliq
qonuniyatlari va ularning o‘zaro bog‘liqligi ifodalangan ta’lim va biliSh nazariyasi haqida asar
yaratilmadi. KukuShin o‘z asarida yarim asr ilgari D.D. Okonnar, L.V. Zankov, L.S. V
ы
gotskiy,
A.I. Rakimov, I.T. Karsavin tomonidan yaratilgan asarlarni tadbiq etib, didaktik bilim ma’naviy-
amaliy bilimga kiritilganini aytadi.
Ta’lim nazariyasi tarixiga nazar taShlaydigan bo‘lsak, o‘zbek xalq pedagogikasida inson
aqlan barkamol bo‘liShining eng muhim Sharti uni bolaligida o‘qitiSh va tarbiyalaSh deb
hisoblaydi. Al-Xorazmiy, Kindiy, Beruniy, Forobiy, ibn Sino, Umar Xayyom, YUsuf Xos Xojib,
AliSher Navoiy kabi ko‘plab SHarq allomalari qaraShlarining muhim xususiyati Shundan iborat
ediki, ular biliShning predmeti va manbalariga, biliSh jarayoni qanday bosqichlardan tarkib
topiShiga, biliSh faoliyati bilan amaliy faoliyat o‘rtasidagi munosabatlarga e’tibor berganlar.
Masalan,
Do'stlaringiz bilan baham: