Мазкур ўқув услубий мажмуа фаннинг ишчи ўқув дастури ва ишчи ўқув режасига мувофиқ ишлаб чиқилди



Download 9,72 Mb.
bet134/152
Sana17.08.2022
Hajmi9,72 Mb.
#847139
1   ...   130   131   132   133   134   135   136   137   ...   152
Bog'liq
E va sxem 2 majmua

tўрт.кеч, нс

200

250

50

50

РЎРТ, мВт

0,1

0,1

0,1

0,1

ЕМ, В

9

9

5

9

U0ЧИҚ, В

0,5

0,3

0

0

U1ЧИҚ, В

7,7

8,2

5

9

КТАРМ

50

50

50

50

Микроэлектрон аппаратлар ривожи КИС ва ЎКИС ларни кенг қўллашга асосланган. Бу билан аппаратларнинг техник-иқтисодий кўрсаткичлари; ишончлилик, ҳалақитбардошлик ортмоқда, масса-си, ўлчамлари, нархи камаймоқда ва ҳ.к.
КИС МЭлари тезкорлигининг кичиклигига қарамасдан МДЯ – технологияда бажарилар эди. МЭ тезкорлигини ошириш муаммоси Philips ва IBM фирмалари томонидан БТ асосида интеграл – ин-жекцион мантиқ (И2М) негиз элементи яратилишига сабаб бўлди.
И2М негиз элементи схемаси 14.2а расмда келтирилган. Эле-мент VT1 (p1-n-p2) ва VT2 (n-p2-n+) комплементар БТлардан ташкил топган. VT1 транзистор, кириш сигналини инверсловчи VT2 транзистор учун база токи генератори (инжектори) вазифасини бажаради. VT2 транзистор одатда бир нечта коллекторга эга бўлиб, элемент мантиқий чиқишларини ташкил этади. И2М турдаги элементларда ҳосил қилинган мантиқий схемаларда, VT1 транзистор эмиттери ҳисобланган инжектор (И), кучланиш манбаи билан R резистор орқали уланади ва унинг қаршилиги талаб этилган токни таъ-минлайди. Бундай ток билан таъминловчи қурилма инжектор токи қийматини, кенг диапазонда ўзгартириб унинг тезкорлигини ўзгартиришга имкон беради. Амалда инжектор токи 1 нА ÷ 1 мАгача ўзариши мумкин, яъни VT1 транзистор ЭЎидаги кучланишни озгина орттириб (ҳар 60 мВда ток 10 марта ортади), ток қийматини 6 тартибга ўзгартириш мумкин.
И2М ИС кремнийли n+- асосда тайёрланади (14б-расм), у ўз навбатида барча инвертор эмиттерларини билаштирувчи умумий электрод ҳисобланади (расмда битта инвертор кўрсатилган). n-p-n турли транзистор базаси бир вақтнинг ўзида p-n-p турли транзисторни коллектори бўлиб ҳисобланади. Элементларнинг бундай тайёрланиши функционал интеграция дейилади. Бу вақтда турли элементларга тегишли соҳаларни изоляция қилишга (ТТМ ва ЭБМ элементларидаги каби) эҳтиёж қолмайди. И2М элементи резистор-лардан ҳоли эканлигини инобатга олсак, яхлит элемент кристаллда ТТМдаги стандарт КЭТ эгаллаган ҳажмни эгаллайди.
Элементнинг ишлаш принципи. Иккита кетма-кет уланган И2М элементлар занжири 14.3-расмда тасвирланган. Агар схеманинг кири-шига берилган кучланиш U0КИР < U* бўлса, у ҳолда, қайта уланувчи VT2 транзисторнинг иккала ўтиши берк бўлади. VT1 инжектордан берилаётган ток IМ, қайта уланувчи транзистор базасидан кириш занжирига узатилади.
а) б)

в)

14.2-расм. И2М негиз элементнинг схемаси (а),
топология қирқими (б) ва шартли белгиланиши (в).
Бу ҳолатда чиқиш кучланиши кейинги каскад қайта уланувчи VT2/ транзисторининг тўғри силжитилган p-n ўтиши кучланишига тенг бўлади, яъни U1ЧИҚ = U* ≈ 0,7 В. Агар схеманинг киришидаги кучланиш U1КИР > U* бўлса, у ҳолда, қайта уланувчи VT2 транзистор очилади. p2 соҳага келиб тушаётган коваклар бу соҳани тез зарядлайди. VT1 инжектор тўйиниш режимига ўтади. p2 соҳа потенциали инжектор потенциалига деярли тенг бўлади. VT2 транзисторнинг эмиттер-база ўтиши тўғри йўналишда силжийди ва электронларнинг базага, кейин эса коллекторга инжекцияси бошланади. Коллекторга келаётган электронлар p2 соҳадан келган ковакларни нейтраллайди. Натижада, коллектор потенциали пасаяди ва база потенциалидан кичик бўлиб қолади. VT2 транзистор тўйиниш режимига ўтади ва элемент чиқишида тўйинган транзистор кучланишига тенг бўлган кичик сатҳли кучланиш ўрнатилади. Реал шароитда у 0,1÷0,2 В га тенг. Шундай қилиб, И2М негиз МЭ учун қуйидаги муносабатлар ҳақиқийдир: U0 = 0,1÷0,2 В; U1 = 0,6÷0,7 В. Бундан И2М негиз МЭ учун мантиқий ўтиш UМЎ = 0,4÷0,6 В эканлиги келиб чиқади.

14.3-расм. И2М МЭ занжири.

14.2-расмдаги схемадан фойдаланиб 2ҲАМ-ЭМАС ва 2ЁКИ-ЭМАС мантиқий амалларини бажарувчи МЭларни тузиш мумкин. Масалан, 14.4-расмда иккита инверторни металл ўтказгичлар билан туташтириш йўли билан 2ЁКИ-ЭМАС функциясини амалга ошириш мумкин. Бу вақтда иккала инвертор VT1 транзисторда ҳосил қилинган ягона кўп коллекторли (икки коллекторли) инжектордан таъминланади. Келтирилган схемадан кўриниб турибдики, чиқишлар киришдаги ўзгарувчиларга нисбатан умумий нуқтага параллел уланса ЁКИ-ЭМАС мантиқий амал бажарилади. Чиқиш сиг-налларига нисбатан эса ҲАМ амали бажарилади. Шуни таъкидлаш керакки, инверторларнинг иккинчи коллекторлари ёрдамида қўшимча кириш сигналларини инкор этиш мантиқий амалини ( ) бажариш мумкин, бу эса, ўз навбатида МЭ имкониятларини кенгайтиради.


И2М схемалар тезкорлиги инжекция токи IИ га кучли боғлиқ бўлиб, ток ортган сари ортади. Бу вақтда АҚУ озгина ортади ва 4÷0,2 пДжни ташкил этади. Элемент қайта уланишининг ўртача кечикиш вақти 10÷100 нс, яъни ТТМ элементникига нисбатан бир неча марта катта. Аммо қувват истеъмоли 1-2 тартибга кичик бўлади. Мантиқий ўтиш кичиклиги туфайли И2М элементининг ҳалақитбардошлиги ҳам кичик (20÷50 мВ) бўлади. Шунинг учун бу схемалар фақат КИС ва ЎКИСлар таркибида ва кичик интеграция даражасига эга мустақил ИСлар сифатида қўлланилади.

14.4-расм. ЁКИ-ЭМАС амалини И2М мантиқй элементлар асосида ташкил этиш схемаси.

И2М МЭнинг Х киришига статик режимда мантиқий 1га мос кучланиш берилганда манба ЕМ дан энергия истеъмол қилиши, унинг камчилиги ҳисобланади. Бу камчиликни 14.2-жадвалда келтирилган комплементар БТ (КБТ)ларда тузилган инвертор схемалар ёрдамида бартараф этиш мумкин (14.5-расм). КБТларда инжекция – вольтаик режимда ишловчи икки (n-p-n ва p-n-p) турли БТлар кетма-кет уланади.
14.2-жадвал
МДЯ – ва БТлар асосидаги инверторларни таққослаш



МДЯ – транзисторлар асосидаги инвертор схемалари



БТлар асосидаги инвертор
схемалари

1







2









3











14.5-расм. И2М (1) ва КБТ (2) инверторларнинг


амплитуда узатиш характеристикалари.


14.6-расм. «4ҲАМ-ЭМАС» МЭ схемаси.
Жадвалдан И2М инвертори n-МДЯ транзисторли, n-p-n динамик юкламали р-n-p БТда бажарилган инвертор эса p-МДЯ транзисторли инвертор аналоги эканлиги кўриниб турибди.
КБТларда бажарилган «4ҲАМ-ЭМАС» МЭ 14.6-расмда ва «4ЁКИ-ЭМАС» МЭ 14.7-расмда кўрсатилган.



Download 9,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   130   131   132   133   134   135   136   137   ...   152




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish