Мазкур ўқув услубий мажмуа фаннинг ишчи ўқув дастури ва ишчи ўқув режасига мувофиқ ишлаб чиқилди

Назорат саволлари
1. “Идеал” ОК параметрларига қандай талаблар қўйилади?
2. Нима сабабли ОКлар частота характеристикасини таҳлилисиз ишлай олмайдилар?
3. ОК силжиш кучланиши параметри маъносини тушунтириб беринг.
4. ОК кириш токининг ўртача қиймати ва кириш токларининг фарқи параметрларининг физик маъносини тушунтиринг. Улар қандай кириш сигналларида ўлчанадилар?
5. Чиқиш кучланиши ўсиш тезлиги параметрнинг физик маъносини тушунтиринг.


13- Лаборатория иши
ТТМ АСОСИДАГИ ВА-ЭМАС МАНТИКИЙ ЭЛЕМЕНТИНИ ТАДКИК ЭТИШ.
Ишнинг мақсади: ВА-ЭМАС, ЁКИ-ЭМАС асосидаги МЭ функциялари устида амаллар бажариш
Қисқача маълумот: Транзистор – транзисторли мантиқ (ТТМ) элементлар кенг тарқалган ва кўп ишлаб чиқариладиган РИС ҳисобланади. Содда инверторли ТТМ схемаси 13.1 – расмда келтирилган.


13.1 - расм. Содда инверторли ТТМ МЭ схемаси.

Элемент иккита мантиқий киришга эга бўлиб, у кўп эмиттерли транзистор (КЭТ) асосида ҳосил қилинган ток қайта улагичи ва ВТ1 транзисторли электрон калит (инвертор)дан тузилган. КЭТ ТТМ турдаги МЕларнинг ўзига хос компонентаси ҳисобланади. У умумий база ва умумий коллекторга эга бўлган транзисторли тузилмадир. Стандарт схемаларда киришлар (эмиттерлар) сони КБИРЛ ≤ 8. ТТМ элементлар таркибидаги КЭТ инверс режимда ёки тўйиниш режимда ишлаши мумкин. КЭТ тузилмаси ва ясалиш технологияси шундайки, ток бўйича кучайтиришнинг инверс коеффитсиенти α И жуда кичик бўлиб, 0,01÷0,05 оралиғида ётади.

Оддий инверторли ТТМ каби, бу схемада ҳам бирор киришга мантиқий 0 берилса ВТ1 транзистор берк бўлади. Натижада ВТ2 транзистор очилади, ВТ3 транзистор эса беркилади. Юклама сиғими СЮ эса 2.1 - схемадан фарқли равишда, энди кичик қаршиликка (150 Ом) эга резистор Р4, очиқ турган ВТ2 транзистор ва ВД диод орқали зарядланади.

13.2 - расм. Мураккаб инверторли ТТМ МЭ схемаси.
Резистор Р4 ток чеклагичи бўлиб, у чинқиш тасодифан умумий нуқтага уланганда ўзаро кетма – кет уланган ВТ2 транзистор ва ВД диод орқали оқиб ўтувчи ток қиймати ортиб кетишидан ҳимоялайди. Бошқа томондан, чиқиш каскадининг қайта уланиш вақтида, яъни ВТ2 транзистор энди очилаётган, ВТ3 транзистор эса ҳали беркилиб улгурмаган вақт моментида кучли қисқа импулслар пайдо бўлиши олдини олади. Элемент қайта уланиш вақтида юклама сиғими СЮ тўйинган ВТ3 транзисторнинг кичик қаршилиги орқали разрядланади. Бу билан элементнинг юқори тезкорлиги таъминланади.
Рақамли техникада иккита ҳолатга эга бўлган, нол ва бир ёки “рост” ва “ёлғон” сўзлари билан ифодаланадиган схемалар қўлланилади. Бирор сонларни қайта ишлаш ёки эслаб қолиш талаб қилинса, улар бир ва нолларнинг маълум комбинатсияси кўринишида ифодаланади. У ҳолда рақамли қурилмалар ишини таърифлаш учун махсус математик аппарат лозим бўлади. Бундай математик аппарат Бул алгебраси ёки Бул – мантиқи деб аталади. Уни ирланд олими Д. Бул ишлаб чиққан.
Умумий ҳолда, мантиқий ифодалар ҳар бири 0 ёки 1 қиймат олувчи х₁, х₂, х₃, …х_н мантиқий ўзгарувчилар (аргументлар)нинг функцияси ҳисобланади. Агар мантиқий ўзгарувчилар сони н бўлса, у ҳолда 0 ва 1 лар ёрдамида 2^н та комбинатсия ҳосил қилиш мумкин. Масалан, n=1 бўлса: х=0 ва х=1; n=2 бўлса: х₁х₂=00,01,10,11 бўлади. Ҳар бир ўзгарувчилар мажмуи учун у 0 ёки 1 қиймат олиши мумкин. Шунинг учун n та ўзгарувчини та турли мантиқий функцияларга ўзгартириш мумкин, масалан, n=2 бўлса 16, n=3 бўлса 256, n=4 бўлса 65536 функция.
n ўзгарувчининг рухсат этилган барча мантиқий функцияларини учта асосий амал ёрдамида ҳосил қилиш мумкин:
- мантиқий инкор (инверсия, эМАС амали), мос ўзгарувчи устига “–” белги қўйиш билан амалга оширилади;
- мантиқий қўшиш (дизъюнксия, ЁКИ амали), “+” белги қўйиш билан амалга оширилади;
- мантиқий кўпайтириш (конъюнксия, ҲАМ амали), “·” белги қўйиш билан амалга оширилади.
Ифодалар эквивалентлигини ифодалаш учун “=” белгиси қўйилади.
Мантиқий функциялар ва амаллар турли ифодаланиш шаклларига эга бўлишлари мумкин: алгебраик, жадвал, сўз билан ва шартли график (схемаларда). Мантиқий функцияларни бериш учун мумкин бўлган аргументлар мажмуидан талаб қилинаётган мантиқий функция қийматини бериш етарли. Функция қийматларини ифодаловчи жадвал ҳақиқийлик жадвали деб аталади.
2.1, 2.2 ва 2.3 – жадвалларда иккита ўзгарувчи х₁, х₂ учун мантиқий амалларнинг алгебраик ва жадвал ифодаси келтирилган.
Инверсия амали ҳақиқийлик жадвали
13.1 – жадвал