49
Amaliy mashg‘ulotlar uchun materiallar
Amaliy mashg‘ulot-1.
Mavzu: Badiiy asarning ilmiy tahlili(A.Qahhorning “Anor” va “O‘g‘ri”
hikoyalari misolida)
Reja:
1.
Badiiy asarning ilmiy tahlili haqida tushuncha.
2.
Abdulla Qahhorning “Anor” hikoyasi tahlili.
3.
Abdulla Qahhorning “O‘g‘ri” hikoyasi tahlili
Badiiy asar mohiyatini ochishda ilmiy (filologik) tahlil baland rutbada
turadi. Filologik (ilmiy) tahlilga xos xususiyatlarini aniqlash uchun bu xil
tahlilning maqsadini belgilash zarurdir. Ilmiy tahlilning maqsadi o‘rganilayotgan
asarning hayotiy va badiiy mantig‘i hamda estetik jozibasini ochishdan iboratdir.
Tahlilning bu turi oldida tekshirilayotgan asarning
haqiqiy badiiy qimmatini
aniqlash, uning millat badiiy hayotidagi asl o‘rnini tayin etish, muayyan asarning
millat badiiy tafakkuriga qo‘shgan yangiligini xolis aniqlab berish, uning jamiyat
a’zolari ijtimoiy ongiga ta’sirini belgilash, asarning milliy estetik tafakkur
taraqqiyotidagi o‘rni va inson ma’naviyatini shakllantirishdagi ahamiyatini ochish
kabi vazifalar turadi.
Ilmiy (filologik) tahlilda tahlil bajarilayotgan zamon va makon hamda
tahlilning adresatiga xos xususiyatlar deyarli
hisobga olinmagan holda ish
ko‘riladi. Ya’ni biror asar tahlilini falon vaqt orasida, aytilgan joyda, kimlarningdir
didi-yu, badiiy imkoniyatlariga moslab amalga oshirish zaruriyati bo‘lmaydi.
Shuningdek, ilmiy tahlilda bajaruvchi bo‘lajak o‘quvchilarining yoshi va
intellektual hozirlik darajalarining qandayligiga deyarli e’tibor qaratmaydilar.
Chunki ilmiy tahlilda tadqiq qilinayotgan badiiy matn va u haqdagi xulosalarni
qabul qiluvchi kishilar yo umuman tasavvur etilmaydi yoxud tasavvur qilinganda
ham "ko‘zda tutilgan" o‘quvchi g‘oyat mavhum qiyofaga ega bo‘ladi.
Filologik
tahlilda faqat tahlilning teranligi, xulosalarning asosli ekanligi hamda
50
tekshirilayotgan badiiy asarning imkon qadar ko‘proq qirralari qamrab olinishi va
unga xos xususiyatlarni iloji boricha to‘laroq ochishga diqqat qilinadi.
Badiiy tahlilning har qanday turi uchun daxldor bo‘lgan bir oltin qoida
borki, unga amal qilmaslik tahlilni boshi berk ko‘chaga kiritadi.
Bu oltin qoida
shundan iboratki, o‘rganilayotgan asarning janri, badiiy saviyasi,
hajmi
qandayligidan qat’i nazar uning mazmunini so‘zlab berish mumkin emas. Har
qanday badiiy tahlil uch qudratli asos ustiga quriladi: yozuvchi, o‘quvchi, matn.
San’at asari bilan o‘quvchi o‘rtasidagi to‘siq bartaraf qilinganda, uning estetik
jozibasi
anglab yetilgandagina, u ma’naviy faktorga aylanadi, shaxsning mulki
bo‘lib, uning axloqiy qiyofasi shakllanishiga xizmat qiladi. Bu yo‘lda o‘quvchiga
matnni to‘liq anglamaslik holati jiddiy to‘siq bo‘lib turadi. Uni bartaraf qilish
uchun filolog mutaxassisning ilmiy tahlili zarur bo‘ladi.
Shuning uchun ham
filolog ilmiy tahlil jarayonida mushtariylari yuragida badiiy matnga daxldorlik
hissini tug‘dirishga erishishi lozim. Filologik tahlilda tahlilchi yozayotgan ishining
hajmi qandayligi haqida qayg‘urmay, ko‘nglidagi tuyg‘ularni, miyasidagi fikrlarni
moddiylashtirishga intilgani ma’qul. Buning uchun u maxsus reja tuzib olishi,
rejada tekshirilayotgan badiiy asarning qaysi jihatlariga qanday yondashmoqchi
ekanligini belgilab qo‘ygani ma’qul. Shunda u tuyg‘u
va fikri qolib ketmaydi,
balki qarashlar va hissiyotlarni bosh maqsadiga xizmat qildira oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: