Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti

 
 
20- Mavzu. Mеhnаt vа unga hаq to’lashning sintetik va analitik hisobi 

---

150 
Reja: 
 
20.1. Mehnat ta’tili va kasallik bo‘yicha qo‘shimcha haq hisoblashni hujjatlashtirish 
20.2. Ish haqidan ushlab qolinadigan ushlanmalar va unga nisbatan ajratmalar va to‘lovlar 
20.3. Mehnat haqi bo‘yicha hisoblashishlar, ularni rasmiylashtirish va foydalanishni nazorat 
qilish 
20.4. Mehnatga haq to‘lash bo‘yicha xodimlar bilan hisob-kitoblarning sintetik hisobi 
 
 
20.1. Mehnat ta’tili va kasallik bo‘yicha qo‘shimcha haq hisoblashni hujjatlashtirish 
O‘zbekiston Respublikasining Mehnat Kodeksiga binoan ishlamagan vaqti uchun ham ishchi va 
xizmatchilarga haq to‘lanadi. Bunday to‘lovlarni hisoblash o‘rtacha ish haqiga asoslanadi. O‘rtacha ish 
haqini hisoblash va qo‘llash tegishli normativ hujjatlar bilan belgilanadi. 
Vazirlar Mahkamasining 1997-yil 11-martdagi 133-sonli qarorining 6-ilovasiga binoan o‘rtacha 
oylik ish haqini hisoblashning quyidagi tartibi belgilangan: 
- ta’til haqi, ishdan bo‘shaganda beriladigan yordam puli, ishsizlik bo‘yicha nafaqa tarifikatsiya 
bo‘yicha o‘rtacha ish haqi belgilangan ish haqini yoki lavozimlik okladini hisoblash kuniga birinchi 
yili ishlayotganlar uchun o‘n ikkidan birga (1/12) (to‘liq olti oy ishlaganlar bo‘yicha oltidan birga, 
to‘liq etti oy ishlaganlar bo‘yicha – ettidan birga va h. k.) ko‘paytirib topiladi. o‘rta maxsus va hunar – 
texnika bilim yurtlari o‘qituvchilariga esa hisoblash davrida tarifikatsiya bo‘yicha belgilangan ish haqi 
yoki lavozimlik okladidan oshgan qismini o‘ndan birga ko‘paytirib topiladi. Bularga ishbay haqlar, 
mukofotlar, qo‘shimcha haqlar va boshqa ijtimoiy sug‘urtaga badal hisoblanuvchi to‘lanmalar kiradi. 
- o‘rta maxsus va hunar-texnika bilim yurtlaridagi o‘qituvchilarga ortiqcha bajarilgan soatlari 
bo‘yicha qo‘shimcha haq yil oxirida ushbu soatlar bajarilgan vaqtda harakatda bo‘lgan stavkalar 
bo‘yicha hisoblanadi. 
- xodimlar salomatligiga etkazilgan zarar, kasbiy kasallik yoki ularning mehnat vazifalarini bajarish 
jarayonida salomatligiga etkazilgan zararlarni ish beruvchilar tomonidan qoplash uchun haq hisoblash 
Vazirlar Maxkamasi tomonidan tasdiqlangan qoidalarga binoan olib boriladi. 
- ishga qobiliyatsizligi to‘g‘risidagi varaqalar, homiladorlik va tug‘ish bo‘yicha haq hisoblash 
davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha nafaqa hisoblash tartibi to‘g‘risidagi nizomga binoan olib boriladi. 
- boshqa (1-4 bandlarida ko‘rsatilgandan tashqari) barcha hollarda o‘rtacha oylik ish haqi oxirgi 
ikki kalendar oyining o‘rtacha ish haqisi bilan aniqlanadi. 
- xodimlar mehnat ta’tilida, davlat yoki jamoat majburiyatlarini bajarishda, ikki oy ichida ish 
qidirish vaqtida, shuningdek kasalligi davrida tarif stavkalar, lavozimlik okladlar oshgan bo‘lsa, 
korxona, tashkilot, muassasalarning mehnatga haq to‘lashning yangi sharoitiga to‘g‘ri keladigan 
haqiqiy ish kuni bo‘yicha hisoblab chiqiladi. 
Qonunchilik bilan o‘rtacha ish haqini hisoblab chiqishning maxsus tartibi o‘rnatilgan hollarda, 
ko‘rsatilgan qoidalar qo‘llanilmaydi. 
Ish vaqtidan foydalanishni hisobga olish ma’lumotlariga va xodim tomonidan qonunchilik bilan 
kafolatlangan o‘rtacha ish haqini olish huquqini tasdiqlovchi tegishli hujjatlariga asosan o‘rtacha ish 
haqi hisoblab chiqiladi. 
Barcha xodimlarga, shu jumladan o‘rindoshlik asosida ishlayotgan xodimlarga, dam olish va ish 
qobiliyatini tiklash uchun ish joyi va o‘rtacha ish haqi saqlangan holda yillik mehnat ta’tillari beriladi. 
O‘rtacha ish haqi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 11-martdagi 133-sonli qarorining 6-ilovasiga 
binoan hisoblanadi. 
Ta’til haqi aniqlash yoki foydalanilmagan ta’til uchun kompensatsiya hisoblashda olti kunlik ish 
haftasi bo‘yicha o‘rtacha oylik ish kunining davomiyligini 25,4 kun deb hisoblaydi. Xodimlarning 
vaqtinchalik ish qobiliyatini yo‘qotganligi uchun hisoblab to‘lanadigan haqning qoplash manbai bo‘lib 
tannarx yoki davr xarajatlari emas, balki ijtimoiy sug‘urta organlarining mablag‘lari hisoblanadi. 
To‘lanadigan haqni hisoblab topish uchun asos bo‘lib ish vaqtidan foydalanishni hisobga 
oladigan tabel va tibbiyot muassasalarining bergan vaqtinchalik ish qobiliyatini yo‘qotganligi 
to‘g‘risidagi varaqasi hisoblanadi. Nafaqa miqdori mehnat daftarchasi yoki uning o‘rniga berilgan 

---

151 
hujjatga binoan ish qobiliyatini yo‘qotgan kuniga hisoblab topilgan umumiy ish stajiga asosan 
aniqlanadi. 
Amaldagi qarorga binoa
26
ishlab chiqilgan nizomga asosan ish stajidan qat’iy nazar quyidagi 
xodimlarga vaqtinchalik ish qobiliyatini yo‘qotganligi bo‘yicha nafaqa 100 % to‘lanadi: 
-
ishlayotgan ikkinchi jahon urush qatnashchilariga; 
- baynalminal harbiylar va ularga tenglashtirilgan shaxslarga; 
- uch yoki undan ortiq 16 yoshga etmagan (o‘quvchilar 18 yosh) farzandlari bo‘lgan xodimlarga; 
- CHernobil AES avariyasi oqibatlarini bartaraf etishda qatnashgan xodimlarga; 
- CHernobil halokati natijasida evakuatsiya qilinib radioaktiv bilan ifloslangan zonalardan 
ko‘chirilgan xodimlarga adenoma, rak va shunga o‘xshagan kasalliklarga duchor bo‘lganda; 
- Ish joyida shkastlanishlar yoki kasbiy kasal bo‘lganlarga; 
- homiladorlik va tug‘ish bo‘yicha. 
Hisobda turuvchi ijtimoi ahamiyatli kasallikka uchragan xodimlarga umumiy ish stajiga qarab 
vaqtinchalik ish qobiliyatini yo‘qotgan vaqtiga quyidagi miqdorda nafaqa to‘lanadi: 
a) umumiy mehnat staji 8 va undan ko‘p yil bo‘lgan, xodimlarga ish haqining 100 % miqdorida; 
b) umumiy mehnat staji 5 yildan 8 yilgacha bo‘lgan xodimlarga – ish haqining 80 % miqdorida; 
v) umumiy mehnat staji 5 yilgacha bo‘lgan xodimlarga – ish haqining 60 % miqdorida. 
Qolgan kategoriya xodimlarga vaqtinchalik ish qobiliyatini yo‘qotgan vaqtiga quyidagi 
miqdorda nafaqa to‘lanadi: 
- umumiy mehnat staji 8 va undan ko‘p yil bo‘lgan xodimlarga, shuningdek 21 yoshga 
chiqmagan etim xodimlarga ish haqining 80 % miqdorida; 
- umumiy mehnat staji 8 yilgacha bo‘lgan xodimlarga ish haqining 60 % miqdorida. 
Barcha hollarda vaqtinchalik ish qobiliyatini yo‘qotganligi bo‘yicha to‘lanadigan nafaqa eng 
kam oylik ish haqidan kam va nafaqa hisoblab topilgan ish haqidan ko‘p bo‘lmasligi kerak. 
Ish haqi summasiga ish joyida ijtimoiy sug‘urta hisoblanadigan, mehnat haqiga kiritilmaydigan 
bir yo‘la to‘lovlardan tashqari, barcha turdagi to‘lanmalar kiradi. 
Ishbay ish haqi oladigan shaxslarga nafaqa ishga qobiliyatsizligi boshlangan oydan oldingi 
kalendar oyida ishlagan ish haqidan hisoblab topiladi. Oxirgi oy oyligiga amaldagi Nizomga
27
binoan 
hisoblab chiqilgan o‘rtacha oylik mukofotlar summasi qo‘shiladi. 
Vaqtbay haq oladigan shaxslarga nafaqa hisoblash uchun oylik oklad, ishga qobiliyatsizlik 
boshlangan kungacha olingan doimiy qo‘shimcha haqlar inobatga olingan holda, kunlik yoki soatlik 
tarif stavka olinadi. Bunga «Davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha nafaqa tayinlash va to‘lash tartibi 
to‘g‘risidagi Nizom» ga binoan hisoblab chiqilgan o‘rtacha oylik mukofotlar summasi qo‘shiladi.