Maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti filologiya fakulteti oʻzbek tilshunosligi kafedrasi

13-mashq. Berilgan so’zlarni morfemalarga ajrating: affiksal morfemaning tarkibiga ko’ra sodda va qo’shmaga ajrating: yordamlash, fikrlash, sizlash, yog’ingarchilik, ko’pchilik, mo’lchilik, odamgarchilik, o’yna, otlan, yollan, gazlashtirish, elektrlashtirish.
14-mashq. Bog’li va erkin o’zak morfemalar asosan qanday birliklar (qatlam)ga xosligini ayting va sababini tushuntiring: A)o’z qatlamga oid birlik(leksema)lar uchun xos; V) o’zlashgan qatlam birliklari uchun xos; S) umumturkiy qatlam uchun xos; D) sodda yasama so’zlar uchun xos hodisa; Ye) qatlamga xos va yasama bo’lishi shart emas.
15-mashq. Art, arch, qopqon, qovurg’a, og’riq, ilgari, uvoq, baqir, chaqir, o’kir, bo’kir, o’shqir, qiyqir, qichqir, inda, unda, bo’rdoqi, bo’rla, tog’olcha, sakson, to’qson so’zlarining morfemalarga ajralmas holga kelishi - soddalashuvi sababini tushuntiring.
16-mashq.Gaplarni o`qing. Tub va yasama so`zlarni aniqlab, qanday usul bilan yasalganini ayting.
1. Qishki imtihon kunlari yaqinlashganda dars tayyorlash uchun kechqurunlari fakul`tetga kelishga to`g`ri keldi.(A.Q.)2. Tanholik- shoirga dil ehtiyoji, xayolga oshnolik -buyuk baxtingiz.(E.B.) 3.Pastda qamishzor botqoqlik va uning ustidan o`tgan uzun yog`och ko`prik bor edi.(P.Q.)4. Qal`a etagida Kosonsoyning Sirdaryoga guvillab qo`yilayotgani, ikki daryo to`lqinlari bir-birlari bilan olishib, qirg`oqqa shaloplab urilayotgani uzoqdan eshitilib turadi. (P.Q.)5. Bu shifobaxsh suvning topilganiga hali bir yil ham bo`lgani yo`q.(O.Y.) 6. Bolalar yerdan joy topolmay, marvartak tutlarga va suvi Andijon zilzilasidan keyin qurib qolgan kattaariq labidagi tollarga chiqib olganlar.(M.I.) 7. Biz tavakkalchi qimorboz emasmiz.Biz xalq ishonch bildirib saylagan rahbarlarmiz.(Sh.R.) 8. Osmondan mayin, engil qor uchqunlaydi.Qatqaloq ko`chalarda sovuqdan junjigan odamlar tirikchilik tashvishidan shoshilib, biri bozorga borar, biri bozordan qaytar edi.(O.)
17-mashq. Quyidagi so`zlardan morfologik usul bilan yangi so`zlar yasang: o`qi, kitob, yaqin, tez, ish, top, yuza, bil, chiroy, tasodif, foyda, dard, o`t, olma, gul, mehnat, bog`, hazil, baland, mehmon, ishon, ko`z, kuz, bahor, yulduz, supur, yashir, top, tut, chiz, suv, daromad, odam, tutat, siyoh, tila, chaqir.
18-mashq. Quyidagi jadval asosida so`zlar yozib chiqing. Ular yordamida gaplar tuzing.

Morfologik usuldagi yasamalar

Sintaktik usuldagi yasamalar.