Maxsus pedagogika



Download 6,87 Mb.
Pdf ko'rish
bet84/163
Sana31.12.2021
Hajmi6,87 Mb.
#249812
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   163
Bog'liq
Maxsus pedagogika. Po latova P.M

Savol  va  topshiriqlar
1. Yordamchi  maktabda  baholashning  qanday  turlari  bor?
2.  Yordamchi  maktabdagi  baholashning  ommaviy  maktabdagi  baholashdan 
farqi  nimada?
3.  Baholashning qanday vazifalari  mavjud?
4.  Bilimlami chorak va yakuniy tekshirishning qanday shakllari bor?
5.  Baholashning mezonlari haqida tushuncha bering.
103


4-BOB.  YORDAMCHI  MAKTABLARDA 
TARBIYA  NAZARIYASI
4.1.  Yordamchi  maktablarda  o ‘quvchilami  tarbiyalashning  maqsadi, 
vazifasi,  tamoyillari  va  usullari
Insonning insoniyligi uning m a’naviy va axloqiy jihatdan qalbi pokligi, 
halolligi,  barkamolligi  bilan  belgilanadi.
M a’naviy  tarbiya  insoniy  tarbiyaning  eng  muhim  bosqichidir.
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A.Karimov  «Ma’naviyat  va 
m a’rifat»  jamoatchilik  markazi  faoliyatini  yanada  takomillashtirish  va 
samaradorligini  oshirish  to ‘g‘risida»gi  Farmonida:  «Jamiyatda  yuksak 
m a’naviy  fazilatlami  kamol  toptirish,  yoshlami  boy  madaniy  merosimiz, 
tarixiy  an ’analarimizga,  umuminsoniy  qadriyatlarimizga  sadoqat  ruhida 
tarbiyalash  mamlakatimizda  amalga  oshirilayotgan  barcha  islohotlaming 
hal  qiluvchi  omilidir»,1  — deb  ta’kidlaydi.
T arbiya  nazariyasi  yangi  in so n ni  sh akllan tirish n in g   um um iy 
qonuniyatlarini  ochib  beruvchi  yetakchi  ilmiy  g‘oyalar  tizimidan  iborat. 
Tarbiya nazariyasi — tarbiyaning mazmuni, uning bolalar yoshiga bog‘liqligi, 
tarbiya  tamoyillari  hamda  ulardan  samarali  foydalanish  shart-sharoitlari, 
o ‘quvchilarning  m aktabdan  tashqari  ishlari,  m aktab,  oila,  m ehnat 
jamoalari, jamoatchilikning bola tarbiyasidagi birgalikdagi ishlar mazmunini 
ochib  beradi.  Tarbiya  nazariyasi  va  usullari  maktablardagi  tarbiyaviy 
faoliyatning ilmiy asosini tashkil etadi. Ammo tarbiyani ta’limdan umuman 
ajratib  qo‘yish  mumkin  emas.  0 ‘qish  keng  ma’noda  tarbiya  deb  atalgan 
gulning yaprog‘i, xolos. Gulga chiroy baxsh etadigan yaproqlaming hammasi 
birdek bo‘lgani kabi tarbiyada ham asosiy va ikkinchi darajali narsa bo'lmaydi.
Demak, malakalarda sof tarbiya bo‘lmaganidek, sof ta’lim ham bo‘lishi 
mumkin  emas.  Ayniqsa,  yordamchi  maktablarda  tarbiyalab  ta’lim  berish 
va bilim berib tarbiyalash juda zarur.
Bizga  m a’lumki,  har  qanday  jarayon  m a’lum  biror  natija  olishga 
qaratiladi. Jarayon natijasiz bo‘lishi mumkin emas. Aks holda holat jarayon
'I.A.Karimovning  «M a’naviyat  va  m a ’rifat»  jam oatchilik  markazi  faoliyatini  yanada 
takomillashtirish va samaradorligini oshirish to‘g‘risida»gi Farmoni. Toshkent sh.,  1996-yil 9-sentabr. 
« 0 ‘zbekiston  adabiyoti  va  san’ati»  gazetasi,  1996-yil  13-sentabr,  37-son.
104


b o ia   olmaydi.  Zero,  tarbiya  ham jarayondir.  Tarbiya jarayonidan  qanday 
mahsulot  olamiz.  Uning  asosiy  natijasi  har  tomonlama  yetuk,  uyg'un, 
kamol  topgan  shaxsni  shakllantirishdir.  Bu  jarayon  ikki  yoqlama  bo‘lib, 
uyushtirishni  va  rahbarlikni  ham ,  tarbiyalanuvchi  shaxsning  faollik 
ko'rsatishini ham taqozo qiladi. Ammo bu jarayonda 
0
‘qituvchi,  tarbiyachi 
yetakchi  rol o ‘ynaydi,  chunki u tarbiyaning umumiy maqsadlarini  amalga 
oshirish  reja va  dasturini  ishlab  chiqadi,  tarbiya  shakllari,  usullarini  asosli 
tarzda tanlab oladi va hayotga tatbiq etadi.
Yetuk  shaxs  tarbiyalash  tarbiyaning  yakuniy  maqsadidir.  Tarbiya 
tizimining  tuzilishini  g‘isht,  beton  plitalari,  temir  materiallari  va  boshqa 
detallardan  iborat  qurilish  bilan  qiyoslash  mumkin.  Qurilishda  har  bir 
detal,  buyumning  o ‘z  vazifasi  bo‘lib,  ayni  vaqtda  muayyan  darajada 
umumiy  vazifalami  ham  bajaradi.  Ammo,  ayni  vaqtda  eng  yuqori  sifatli 
buyumlar to ‘plami  imorat bo‘lib qolmaganday,  tarbiya jarayonining ham 
alohida  qismlari,  komponentlari  zarur  natijani  bermaydi.  Buning  uchun 
tarbiyada  barcha  detallar:  maqsad,  vazifalar,  mazmun,  shakllar,  usullar 
umumiy,  birga  bo‘lishi  kerak.  Shaxs  tarbiyasida  atroflicha  yondashish 
obyektiv  ravishda  aqliy,  g ‘oyaviy,  axloqiy,  estetik  va  jismoniy  tarbiya 
birligini, 
0
‘quvchilar  ongi,  xulq-atvori  va  faoliyatining  birligini,  tarbiya 
jarayonida  tashkil  etishning  individual,  guruhli  va  ommaviy  shakllarini 
qo‘shib olib borishni ta ’minlaydigan kompleks pedagogik tizimlami vujudga 
keltirishni  hamda bu tizimlarning amaldagi  tatbig‘ini  talab  etadi.  Tarbiya 
jarayoni  shaxsning  ijtimoiy-qadrli  fazilatlarini  shakllantirishga,  uning 
atrofga,  odamlarga,  o ‘ziga  nisbatan  munosabatlari  doirasini  vujudga 
keltirishga va kengaytirishga qaratilgandir.
Shaxsning turmushdagi turli jihatlariga  munosabatlari  tizimi  qanchalik 
keng,  xilma-xil  va  chuqur bo‘lsa,  uning  o ‘z  m a’naviy  dunyosi  shunchalik 
boy  boiadi.
0 ‘z tabiatiga ko‘ra tarbiya jarayoni ko‘p omilli  mazmunga ega.  Buning 
ma’nosi  shuki,  bola  shaxsining  qaror  topishi  maktab,  oila,  jamoatchilik, 
ijtimoiy muhit va yaqin atrofdagi vaziyatning xilma-xil, bevosita va bilvosita 
ta’siri ostida ro‘y beradi. Hamma narsa: ota-onalar, boshqa odamlar, narsalar, 
voqealar,  pedagoglar  tarbiyalaydilar.  Tarbiya  jarayoni  boshqariladigan 
xarakterga  egaligi  bilan  ajralib  turadi.
Tarbiya uzoq davom etadigan va aslida uzluksiz jarayon bo‘lib, bu jarayon 
bola maktabga kelishidan ilgariyoq boshlanadi hamda butun umr bo'yi davom 
etadi. Tarbiya jarayonining natijalari odatda bir xil xarakterda boMmaydi.  Bu 
narsa ko‘pgina sabablarga,  o‘quvchilaming individual ti pologik tafovutlariga, 
ulaming hayotiy va ma’naviy tajribasiga, shaxsiy munosabatiga bog‘liq. Shuning 
uchun  bir  xil  tarbiyaviy  ta’siming  o‘zi  «shaxsning  hissiy  larzaga  kelishiga» 
olib  kelsa,  ayni  vaqtda  boshqa  bola  m a’naviy  dunyosiga  ta’sir  qilmasligi 
mumkin.
105


Tarbiya jarayoni, odatda, qayta tarbiyalash aqli zaif bolaning atrof-muhitda 
u  yoki  bu  hodisalar  bilan  salbiy  aloqasi  natijasida  vujudga  keladigan 
munosabatlar va shaxs xususiyatlarini bartaraf etish bilan qo‘shib olib boriladi. 
Yuksak darajaga erishadigan tarbiya jarayoni o'z-o‘zini tarbiyalash vazifasini 
bajaradigan  tarbiyadir.  Tarbiya  dialektik jarayon  ekanligini  unutmasligimiz 
darkor. Bola atrof-muhitning murakkab olami bilan xilma-xil munosabatlarga 
kirishadi. Mavjud tarbiya jarayonida bu holatni hisobga olmaslik mumkin emas. 
Bu holat tarbiya jarayoniga puxtalik, jo ‘shqinlik,  o‘zgaruvchanlik olib kiradi. 
Tarbiya vositalarining hech biri doimiy bo‘la olmaydi. Chunki bola o‘zgarib, 
rivojlanib, murakkablashib boradi, tarbiyajarayonining alohida dialektikasiga 
yana shu narsa sabab boiadiki, tarbiyalanuvchi bu jarayonda obyektgina emas, 
balki ko'pincha subyekt sifatida ham qatnashadi. Umuman tarbiyada «subyekt» 
va  «obyekt»  tushunchalari  bir-biri  bilan  chambarchas  aloqada  bo‘lib,  bir- 
birini taqozo etadi. Tarbiya jarayonining dialektikasi uning ziddiyatli ekanligida 
namoyon bo‘ladi. Aslida bu narsa tarbiyalanuvchilarga nisbatan qo‘yiladigan 
talablar  bilan  ulaming  tayyorgarlik  darajasi,  rivojlanish  darajasi  o‘rtasidagi 
qarama-qarshilikni  hal  etishga qaratilgandir.
Dialektikaga binoan  har qanday  rivojlanishning  harakatlantiaivchi  kuchi 
ichki  omillardir.  Ammo  ular namoyon  bo‘lishi  uchun  qulay tashqi  sharoitlar 
yaratilgan taqdirdagina rivojlanish mazmuni va yo‘nalishini belgilaydi. Bolaning 
ichki kuchlari tashqi ta’sir ostida tarkib topib, o‘zgarib, shaxsning o‘z rivojidagi 
yuksakroq  darajaga  o ‘tishi  uchun  sharoit  yaratadi.  Tarbiya  jarayonining 
harakatlantiruvchi  kuchi  bilan  ziddiyatlar  tashqi  va  ichki  bolishi  mumkin. 
Tashqi  ziddiyatlar  obyektiv  mavjud  boigan  narsa  bilan  atrofdagi  kishilar 
yurish-turishi o‘rtasidagi nomuvofiqlikda, tafovutda namoyon bo‘ladi. Ko‘pincha 
yordamchi  maktab  o'quvchisi  tengdoshlari  va  katta  yoshdagilaming  ijtimoiy 
normalarga zid xatti-harakat qilganliklarining guvohi bo‘ladi. Taibiya jarayonining 
tashqi  ziddiyatlaridan  biri  tashqi  talablar  bilan  aqli  zaif  o‘quvchining  o‘z 
xulq-atvori  o‘rtasidagi  ziddiyatdir.  Tarbiya jarayonining  obyekti  boigan  aqli 
zaif  bolaning  xarakterli  xususiyati  uning  real  imkoniyatlari  bilan,  jamiyat 
tom onidan  uning  xulq-atvori  va  faoliyatiga  qo‘yilgan  talab  o ‘rtasida, 
tarbiyalanuvchining munosabati  bilan  uning  mustaqillikka intilishi  o'rtasidagi 
ziddiyatdan  iboratdir.  Yordamchi  maktab  o‘quvchisi  talablari  bilan  uning 
imkoniyatlari  o‘rtasidagi  ziddiyat  ham  ichki  ziddiyatlar jumlasidandir.  Bu 
ziddiyat xulq-atvorda ravshan ifodalanishi mumkin: va’da berib, uni bajarmaslik, 
biror ishni boshlab oxiriga yetkazmaslik va boshqalar. U holda tarbiya jarayonida 
nizoli vaziyat vujudga keladi. Insonning shaxs sifatida kamol topishidagi asosiy 
manbalardan biri talablar bilan ularni qondirish usullari o ‘rtasidagi ziddiyatdir. 
Agar  yordamchi  maktab  o ‘quvchisining  talablari  tegishli  ashyo  yoki  harakat 
bilan  va  zarur  hajmda  qondirilsa,  ziddiyat  ilk  bosqichdayoq  bartaraf etiladi 
yoki to‘g‘rilanadi. Aslida esa bola talablari darhol, to‘la qondirilmaydi.  Buning 
oqibatida  turli  ziddiyatlar  kelib  chiqadi  va  asabiy  holat  yuz  beradi.  Tarbiya
106


jarayonini  iJmiy  asoslangan  tarzda  olib  borish  uchun  uning  qonuniyatlarini 
chuqur  o‘rganish  talab  qilinadi.  Bu  qonuniyatlar  vazifalaming  muayyan 
rivojlanishi  uchun  sharoit  yaratuvchi  sabab  va  oqibat  o'rtasidagi  muhim, 
zarur ichki  aloqalarning  ifodasi  sifatida  namoyon  bo‘ladi.
L.  S.  Vigotskiyning  ta’kidlashicha,  bolani  maksimal  darajadagi  ijtimoiy 
mavjudot  deb  atash  mumkin.  Bolaning  tashqi  dunyoga  har  qanday,  hatto 
eng  oddiy  ibtidoiy  munosabati  ham  hamisha  boshqa  odamga  munosabat 
orqali aks etgan bo‘ladi.  Ko'pgina faktlar,  narsalar shundan dalolat beradiki, 
bola qoiidagi  o'yinchoq  ko‘pincha kattalar bilan  muomala vositasi  bo‘ladi. 
Bolalar  kattalardan  yordam  olish  uchun  emas,  balki  muomalaga  bo‘lgan 
ehtiyojini qondirish uchun ham o‘yinchoqqa murojaat qiladi. Aqli zaif bolalar 
muomalasi  ular  faoliyatining  o ‘ziga  xos  turi  bo‘lib,  bunda  boshqa  bir  odat 
narsa  sifatida  namoyon  bo‘ladi.  Bu  faoliyatda  muayyan  mazmun  (o‘qish, 
dars  tayyorlash,  model  yasash,  gaplashish,  sayrga  chiqish)  boshqa  bolalar 
bilan muomala usuligina hisoblanadi. Yoshlardagi muomala tengdoshlarini va 
o'zini  bilishning  muhim  vositasi  bo‘lib  xizmat  qiladi.
Aqli  zaif 
0
‘quvchi shaxs bo'Iib shakllanishi  uchun  faoliyat turlari  to‘g‘ri 
tashkil etilgan bolishi kerak. Shakllanayotgan shaxs faoliyatining asosiy turlari 
korreksion  pedagogik  jihatdan  maqsadga  muvofiq  tarzda  tashkil  etilgan 
taqdirdagina  tarbiyaviy jarayon  vositalari  bo‘la  oladi.  Faoliyatning  ijtimoiy- 
foydali  bo‘lishining  o ‘zi  kifoya  emas,  u  aqli  zaif  o ‘quvchining  o ‘zini 
qanoatlantirishi,  o‘quvchining shaxsiy  idealiga to‘la  mos  kelmasa-da,  asosiy 
xususiyatlari  bilan  muvofiq  kelishi  kerak.  Bola  nima  qilayotganligini,  shu 
paytda  unda  qanday  ruhiy  kechinmalar  ro‘y  berayotganini  va  u  nimaga 
erishayotganligini, atrofdagilarga qanday munosabatda bolayotganligini ham 
nazarda
  tutish  muhim.
Yordamchi maktablarda turli faoliyatlar ichida o‘yin alohida ahamiyatga 
ega.  0 ‘yin jarayonida bola o‘z kuchlarini sinaydi va o‘zi yaratgan  narsalarga 
mustaqil ravishda egalik qiladi. Aqli zaif bolalarning o‘yin faoliyati maktabgacha 
bo‘lgan yoshda vujudga kelib, o‘z rivojlanishida ibtidoiy taqlid qilish shaklidan 
to murakkab rolli o‘yingacha bo‘lgan yo‘lni bosib o ‘tadi.  Dastlab bolalarning 
o'yini odamlarning predmetli faoliyatiga o‘xshab ketadi, so‘ngra ular o‘yinda 
kishilarning  o ‘zaro  munosabatlari,  ijtimoiy  yurish-turish  normalari  va 
qoidalarini  aks  ettiradilar.  Maktab  yoshidayoq  bolalar  ularni  hayot  va 
faoliyatning jamoa shakllariga o'rgatadigan jamoa o‘yinlarini afzal ko‘radilar. 
Kuzatishlaming  ko‘rsatishicha,  o‘yin  vaziyatlari  bolalarning  hissiy  idrokini 
boyitadi,  qiziqishini  oshiradi,  tasavvur,  fikr  yuritish  faoliyatlarini 
rivojlantiradi  va  o ‘zlarining  istak  va  kayfiyatlarini  muayyan  talablarga 
bo‘ysundirishga o‘rgatadi.
Bola o‘yinda o ‘zini qanday tutsa, katta bo‘lganidan keyin ko‘p jihatdan 
o ‘zini ishda shunday tutadi.  0 ‘yinda ixtiyoriylik asosiy rol o‘ynaydi, mehnat 
esa,  ko‘pincha  majburiy  xarakter  kasb  etadi.  0 ‘yinga  kirishish  payti
107


bolalarning istagiga bog‘liq bo‘ladi,  mehnat faoliyati esa burchga asoslanadi. 
Ammo  xohish,  ixtiyoriylik,  istak  bo‘lmagan  mehnat  bolaga  og‘ir  botadi. 
Shu mazmundagi o ‘yin ham majburiy tus oladi, aqli zaif bolaga yoqmaydi. 
0 ‘yin,  yuzaki  qaraganda,  betashvish,  yengil  tuyuladi.  Aslida  esa,  o ‘yin 
ijrochidan  g‘ayrat,  bardosh,  uyushqoqlik  talab  etadi.  Shuni  qayd  etish 
kerakki,  har qanday o ‘yin  tarbiya vositasi  bo‘la olmaydi.  0 ‘yin  faoliyatiga 
pedagogik rahbarlik aqli zaifbola e ’tiborini asta-sekin, lekin tobora ko‘proq 
o ‘yin  o ‘rnini  egallaydigan  mehnat  sohasiga bosqichma-bosqich  qaratishni 
taqozo etadi.  Bolalarning o‘yin faoliyatini tezlashtirish,  unga kattalarga xos 
elementlami  kiritish,  bolalar tashabbusi  o ‘miga yuqoridan  rahbarlik  qilish 
maqsadga muvofiq emas. Aqli zaif bolalarning o‘qish faoliyati o‘ziga xosligi 
bilan ajralib turadi. 0 ‘qish mehnatning eng murakkab turi — aqliy mehnatga 
asoslanadi.  Aqli  zaif  o'quvchilarda  bilimlarni,  malaka  va  ko‘nikmalami 
egallash  o'qish  jarayonidagina  emas,  balki  o'yin  va  mehnat  jarayonida 
ham  ro‘y  beradi.
Aqli  zaif  bolalar  m ehnatning  ijtimoiy  ahamiyatini  to ‘la  tushunib 
yetmasliklari  natijasida  ularning  ayrimlarida  mehnatga  nisbatan  salbiy 
munosabatlar  ham  shakllanadi.  Turli  xil  mehnat  turlarida  mashq  qilish, 
ularni  doimo  boyitib,  takomillashtirib  borish  orqaligina  aqli  zaif  bolalar 
faoliyatning  mustaqil  usullariga  o ‘tadilar,  o ‘zlarini  shaxs  sifatida  anglay 
boshlaydilar.  Inson  birorta  axloqiy  yoki  m a’naviy  fazilatni  tayyor  holda, 
meros  shaklida  olmaydi.  Bularning  hammasi  faoliyat  jarayonida,  awalo 
mehnatda  tarbiyalanadi,  rivojlanadi,  shakllanadi  va  takomillashib  boradi. 
Yordamchi  maktablarda 
0
‘qituvchi  va  tarbiyachilar  bolalarning  mehnat 
faoliyatini to ‘g‘ri  tashkil  etib,  ularni  mehnatga faol jalb eta olsa,  bu  faoliyat 
tarbiyaning  yetakchi  vositasi  sifatida  qollanilishi  mumkin.
Tarbiyalash  aqli  zaif bolalarga  qanday  ishlami  qilish-qilmasfik  haqida 
ko‘rsatma berishdangina  iborat  emas.  Tarbiyalanuvchi  ana shunday  xatti- 
harakatlarning  ijtimoiy  mazmunini  anglab  olishiga,  unda  to ‘g‘ri  xatti- 
harakatlarning ijtimoiy yoki shaxsiy qadri borligiga ishonch hosil bo‘lishiga 
erishish  kerak.
Aqli zaif bolalarda ko‘p hollarda shaxc motivlari bilan harakatlari o‘rtasida 
bir  xil  bog‘liqlik  yo‘qligini  aytib  o‘tish  muhim.  Juda  katta  istak bo‘lishiga 
qaramay,  ko‘pincha  harakat  mutlaqo  ro‘y  bermaydi.  Aqli  zaif  bolalar 
psixologiyasida  uning  xulq-atvorini  yo‘naltirib  turadigan  boshqa  omillar 
ham  borki,  ular  orasida  shaxsning  intellektual  va  hissiy-irodaviy  faolligi 
muhim  ahamiyatga  ega.  Yordamchi  maktablardagi  tarbiyaviy  jarayon 
shaxsning  ehtiyoj,  motivlarini  qanchalik  boyitsa  va  qayta  qursa,  uning 
intellektual  va  hissiy-irodaviy  faolligini  qancha  ko‘proq  rivojlantirsa,  bu 
jarayonning  samaradorligi  shuncha  yuqori  bo‘ladi.
Aqli  zaif o ‘quvchiga  mehnatning  foydali  va  qadrli  ekanligini  qancha 
uqtirmang,  agar  bola  mehnatning  ta ’sirini,  charchoqni,  mehnat  zavqini
108


o‘zi  tatib  ko‘rmasa,  ko‘ngildagi  natijaga  erishib  bo‘lmaydi.  Shu  sababli 
yordamchi maktabda tarbiya ishining asl mohiyati bola bilan o‘tkaziladigan 
turli  suhbatlarda  emas,  balki  bola  hayotini  tashkil  etishdadir.  Tarbiya  ishi 
awalo  tashkilotchining  ishidir.
Xulq-atvor  ko‘nikm alari  va  odatlari  bamisoli  insonning  zaruriy 
ehtiyojiga aylangan harakatlar va xulq-atvoming barqaror shakllari bo‘lib, 
ularning  bajarilmasligi  noxush,  ko‘ngilsiz,  ba’zan  og‘ir  oqibatlarga  olib 
keladi.  Inson  qanchalik  ko‘p  oqilona va  foydali  ishlarni  o‘zi  uchun  odat 
qilib  olsa,  uning  hayoti  shunchalik  mazmunli,  samarali  bo'ladi.  Yaxshi 
odat insonning axloqiy boyiigi ekanligi barchaga m a’lum.  Odob to ’g'ridan- 
to ‘g‘ri  shaxsiy  xususiyat  b o ‘lm asdan,  balki  m uayyan  sharoitlarda 
tarbiyalanib  boradi.
Abu  Ali  ibn  Sino  odamning  oliy  asab  faoliyatini  o ‘rganar  ekan,  bu 
faoliyatning nihoyatda moslanuvchan ekanligini doimo ta’kidlar edi.  Hech 
narsa harakatsiz,  ta ’sirsiz qolmaydi,  balki hamma  riarsaga  hamisha erishish 
mumkin, yaxshi tomonga o'zgartirish  mumkin, buning uchun faqat tegishli 
sharoitlar yaratilishi lozim.  Bu so'/larda o'quvchi  faoliyatining rivojlanishiga 
ishonch,  pedagogik  optimizm,  tarbiyaning  g'ovat  katta  imkoniyatlarini 
tan  olish  ifodalangan.  Ajab  emaski,  Abu  Ali  ibn  Sino  shu  katta,  juda 
sermazmun jumlasida  aqli  zaif bolalarni  ham  nazarda  tutgan  bo‘lsa.
I.P.Pavlov  va  uning  shogirdlari  asarlarida  ta ’lim-tarbiya  jarayoni 
murakkab,  ko‘p  tom onlam a,  shartli  reflektor  aktidan  iborat  ekanligi 
tasdiqlangan.  Tarbiya va ta’lim vositasi bilan tashqi  ta ’sir hamda  muayyan 
javob faoliyati  o ‘rtasida shartli  refleks deb  ataladigan  aloqa vujudga keladi. 
Organizmga  bir  necha  bor  takrorlanadigan  sistematik  ta ’sir  dinamik 
stereotipni,  shartli bog‘liqlikni  vujudga keltiradiki,  bu bogiiqlik  muayyan 
darajada doimiylik,  stabillik,  barqarorlik xususiyatiga ega bo‘ladi.
.Asab  tizimining  bu  xususiyatini  bilgan  pedagoglar bir xil  harakatlarni, 
bir  xil  ishlarni  ko‘p  marta  takrorlash  asosida  aqli  zaif  o‘quvchilar  xulq- 
atvorining  mustahkam  ko‘nikma va  odatlarini  hosil  qilish  imkoniyatlariga 
ega boladilar.

Download 6,87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   163




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish