Мавзу: Ўзбек халқ эртаклари асосида майда пластик композициялар яратиш

Sxemadagi element va truboprovodlarga raqam qo‘yib chiqilgandan keyin elementlar jadvali tuziladi.


10.11-shakl. ZIL-131 markali avtomobil va uning pritsepi tormozining pnevmatik sxemasi.

Bu sxemalarni o‘qish uchun ham avvalo buyumning texnik pasporti bilan tanishib chiqiladi. Texnik pasport va grafik belgilar jadvalidan foydalanib, buyum tarkibiy elementlarining nomi, ular orasidagi o‘zaro bog‘lanishlar, shuningdek, buyumning ishlash prinsipi aniqlanadi. So‘ ngra sxema ko‘ chirib chiziladi. Undan keyin elementlaming pozitsiya belgisi qo‘yib chiqiladi ham­da elementlar jadvali to‘ldiriladi.
Namuna tariqasida ZIL-151 markali avtomobil tormozining pnevmatik sxemasini o‘qish va chizishni ko‘rib chiqamiz.
Gidravlik va pnevmatik sxemalarda tasvirlanadigan buyumlarda bir ele- mentdan bir nechta boMishi yoki ayrim elementlaming ishlash prinsipini ularning ichida joylashgan detallar yordamida tushuntirishga to‘g‘ri keladi. Bunday hollarda og‘zaki o‘qib chiqilgan sxemani yozma bayon qiliish ancha qiyin. Shuning uchun namunada berilgan sxemaning avval chizilishini, so‘ngra o‘qilishini bayon qildik.


10.12-shakl.ZIL-131 markali avtomobil tormozining pnevmatik sxemasi.

Avtomobil tormozining sxemasi 10.11-shakldako‘rsatdlgan. Uni A3 for- matga ko‘chirib chizamiz (10.12-shakl). So‘ngra 3-jadvaldan foydalanib, sxemada uchraydigan elementlarning pozitsiya raqamini qo‘yib chiqamiz. Undan keyin sxemani o‘qiymiz.
Ma’lumki, avtomobilning tormozi mi sekinlatish yoki to‘xtatish uchun xiz­mat qiladi (sxemada avtomobilning tormoz berilgan holati tasvirlangan). Bu tormoz quyidagi qismlardan tashkil topgan: kompressor (1), akkumulator (avtomobil havo balloni) (2), kombinatsiyalashgan tormoz kranining bir qismi (3), tormoz kamerasi rostlanadigan richagi (4) bilan, g‘ildirak tormozi (5) va truboprovodlar (6-9).
Kompressor atmosferadan havoni so‘rib olib, uni ma’lum bosim ostida siqadi va uni birinchi truboprovod (6) orqali akkumulatorga uzatadi. Akku­mulator siqilgan havoni to‘playdi hamda keyingi truboprovodlar (7,8) orqali tormoz kraniga boradigan havo bosimining bir me’yorda boiishini ta’minlaydi.
Tormoz kranining avtomobilga taalluqli qismi, avtomobilga tormoz berish kerak bo‘lganda, truboprovod (8) dan keladigan siqilgan havoni trubopdovod (9) ga o‘tkazadi, tormozni bo‘shatishda esa truboprovodga havo o‘tishini to‘xtatib, undagi siqilgan havoni atmosferaga chiqarib yuboradi. Bujarayon quyidagicha ro‘y beradi.
Tormoz berish kerak bo‘lsa, pedal bosiladi (pedal sxemada ko‘rsatilmagan). Shu payt katta richag (3.1) ning yuqori qismi chap tomon­ga (strelka bilan ko‘rsatilgan), pastki qismi esa o‘ng tomonga buriladi. Ayni paytda kichik richag (3.2) ning yuqori qismi o‘ng tomonga burilib, muvoza- nat prujinasi idishi (3.3) ni, bu idish tarelka (3.6) ni, tarelka o‘z navbatida chiqarish klapanining egari (3.7) ni, u esa chiqarish (3.9) va kiritish (3.13) klapanlarini o‘ng tomonga suradi. Natijada, kirish klapani ochilib, siqilgan havo truboprovod (9) ga o‘ta boshlaydi.
Tormoz berish to‘xtatilishi kerak bo‘lsa, pedaldan oyoq olinadi (qo‘yib yuboriladi). Shu payt (3.11)prujina 3.8,3.7,3.6,3.4,3.3,3.2 detallami chap tomonga suradi, klapanning qaytarish prujinasi (3.10) esa kiritish (3.13) va chiqarish (3.9) klapanlarini chap tomonga suradi. Natijada, kirish klapani yopilib, chiqish klapani ochiladiva truboprovoddagi siqilgan havo chiqarish klapani egari orqali tashqariga chiqib ketadi.