Мавзу: Ўзбек халқ эртаклари асосида майда пластик композициялар яратиш

Download 6,88 Mb.

bet	60/85
Sana	19.04.2022
Hajmi	6,88 Mb.
	#563397

1 ... 56 57 58 59 60 61 62 63 ... 85

Bog'liq
Mashinasozlik chizmachiligi

L UIUI^

20	no	10
	. 185

10.2-§. Kinematik sxemalar

Mashina, stanok, mexanizm va hokazo shunga o‘xshash buyumlarning tuzilishi kinematik sxemalar bo‘yichao‘rganiladi. Kinematik sxemada buyum tarkibiy elementlarining o‘zaro bog‘ lanishi va ularning bir-biriga nisbatan harakati, ya’ni kinematikasi tasvirlanadi.
Kinematik sxemalarda ishlatiladigan shartli grafik belgilar GOST 2.77096 dako‘rsatilgan. Ulardan amaldako‘p qoMlaniladiganlari 10.2-jadvald

Sxemada shartli belgilarko‘z bilan chamalab chiziladi, lekinbirxildagi takrorchizilganbelgilaro‘zarotengo‘lchamda chizilishi shart.
Sxemada kinematik elementlar harakat manbayi (ya’ni dvigatel) dan boshlab raqam bilan belgilanadi. Bunda val va o‘qlar rim raqami bilan, qolgan boshqa elementlar arab raqamlari bilan ko‘rsatiladi. Elementlarn- ing tartib raqami chetga chiqarish chizig‘i tokchasi ustiga, ularning asosiy xarakteristikasi va parametrlari tokcha ostiga yoziladi.

§. Kinematik sxemalarni o‘qish va chizish

Berilgan har bir sxemani chizishdan oldin uni diqqat bilan o‘qib chiqiladi. 0‘qish buyumning texnik pasporti bilan tanishishdan boshlanadi va harakat yo‘nalishi bo‘ylab davom ettiriladi. Bunda 10.2-jadvaldan foydalanib, sxemada tasvirlangan buyumning qanday elementlardan tarkib topganligi, har- akatning nimadan boshlanib, qanday uzatilishi, oxirgi val-ning necha xil ay- lanishtezligi olishi aniqlanadi. So‘ngrasxemachizilib, pozitsiya belgilari (tartib raqamlari) qo‘yiladi va elementlar jadvali toMdiriladi.
Ko‘pchilik sxemalarda tasvirlangan buyumlarning kinematik sistemasi murakkab xarakterga ega. Shu sababli bunday sxemalarni ikki-uch variant- gabo‘lib bajarish maqsadga muvofiq. Shuni aytish kerakki, variantlar soni va hajmini belgilashda talabalaming bilim saviyasi va qobiliyatini ham ino- batga olish kerak.
10.1 -shaklda berilgan K96 modelli tokarlik stanogining sxemasini ikki variantga bo‘lib bajarish tavsiya etiladi. Bunda dvigateldan V valgacha bir- inchi variant, III valdan VIII valgacha bo‘lgan qism ikkinchi variant qilib belgilandi. Namuna tariqasida birinchi variantni bajarish tartibini bayon etamiz.
Avvalo 10.2-jadvaldagi shartli grafik belgilarga qarab sxemalari buyumning qanday elementlardan tarkib topganligini aniqlaymiz.
Buyumning birinchi variantga tegishli qismida uch fazali o‘zgaruvchan tok dvigateli, beshta val, bitta kulachokli mufta va o‘n ettita tishli g‘ildirak bor. Tishlar soni yetmish uchta(z=73) bo‘lgan g‘ildirak I valga qo‘zg‘almas qilib o‘matilgan. Z=41 va z=34 dan В ₍blok, z = 22 va z=28 dan B₂ blok bir butun qilib yasalgan. Bu bloklar Г valda val bo‘y!ab ikki tomonga siljiy oladi

Hozirgi zamon elektr hisoblash mashinalari, avtomatik boshqarish siste- malari, radio hamda televizion apparaturalarning ishlash prinsipini o‘rganishda, ularni sozlash, rostlash va tuzatish ishlarida radio-elektr sxemalardan keng foydalaniladi. Bu sxemada buyumning ishlash prinsipi va uning tarkibiy elementlari orasidagi o‘zaro bogManishlar tasvirlanadi.
Radio-elektr sxemalarda davlat standartlarida ko‘rsatilgan shartli grafik belgilardan foydalaniladi. Bu belgilardan ko‘p uehraydiganlari va ular if- odalanadigan detallaming yaqqol tasviri 10.3-jadvalda berildi.
Sxemada elektr bog‘lanishlar bir chiziq bilan, mexanik bog‘lanishlar ikki chiziq bilan ko‘rsatiladi. Bu chiziqlar sxema formatiga qarab taxminan 0,4 mm gachayo‘g‘onlikda chiziladi (GOST 2.751—96).
Sxemada grafik belgilar bilan bir qatorda buyum tarkibiy elementlari- ning pozitsiya belgisi ham ko‘rsatiladi. Radio-elektr sxemalarda pozitsiya belgisi elementning harfiy belgisi bilan uning tartib raqamidan tuzilgan bo'ladi.
Muayyan elementning harfiy belgisi shu element nomining birinchi harfi yoki undagi xarakterli harflar bilan ko‘rsatiladi: batareya— V, lampa

Ё j generator — G, transformator — T_p, vklyuchatel — Vk va h.

10.4-shakl. To‘g‘ri kuchaytiruvchi priyomnikning prinsipial sxemasi (topshiriq).

Rezistor, kondensator, induktivlik g‘altagi, shuningdek, elektr о‘lchash asboblari quydagi lotin alfaviti harflari bilan belgilanadi: rezistor R, kondensator — C, induktivlik g‘altagi—L, ampermetr—A, voltmetr—V va h.
Faqat bir xil guruhga mansub elementlar tartib raqami bilan begila- nadi. Tartib raqami elementning harfiy belgisidan keyin qo‘yidadi: Masalan, rezistorlar—Rl,R2,R3,..,kondensatorlar—Cl,C2,CZ..vah.Shuni un- utmaslik kerakki, elementlarning tartib raqami, ularning sxemadajoylashish tartibiga muvofiq chapdan o‘ngga yoki yuqoridan pastgaqarabqo‘yiladi.
Sxemada elementlarning pozitsiya belgisidan tashqari, ularning markasi ham yozibko‘rsatilishi mumkin. Uko‘pincha pozitsiya belgisi ostiga kasr shak-

Л\0

lidayoziladi. Masalan, ~ “ ~ -tartib raqami 10 bo‘lgan lampaningmarkasi TpA

esa tartib raqami 4 bo‘ lgan tok transformatorining markasi Тс-180

(kuchaytiruvchi transformator) ekanligini bildiradi.
Sxemada harf va raqamlar bir xil o‘lchamdagi shrift bilan yoziladi. Pozitsiya belgisi elementning shartli grafik belgisi yoniga, imkon boricha uning yuqorisigayokio‘ng tomoniga yozibqo‘yiladi. So‘ngra elementlar jadvali
to‘ldiriladi. Jadvaldaelementlar haqida ma’lumot beriladi.

§. Radio-elektr sxemalarni o‘qish va chizish

Kinematik sxemalar kabi radio-elektr sxemalarni ham o‘qish uchun avvalo buyumning texnik pasporti bilan tanishib chiqiladi. Buyumning pasporti hamda shartli grafik belgilar j ad validan foydalanib, buyum tarkibiy elementlarining nomi, ular orasidagi o‘zaro bog‘lanishlar shuningdek, buyumning ishlash prin- sipi aniqlanadi. So‘ngra sxema ko‘chirib chiziladi. Undan keyin element- laming pozitsiya belgisi qo‘yib chiqiladi hamda elementlar jadvali to‘ldiriladi.
Namunatariqasidato‘g‘ri kuchaytiruvchi priyomnikning prinsipial sxe- masini o‘qish va chizishni ko‘rib chiqamiz. Sxemada buyum elektr tarmog‘iga ulanmagan holda tasvirlanadi.
Radio-elektr sxemalarda tasvirlanadigan buyumlarda ayni bir- turdagi bir xil markali elementlar ko‘p uchraydi. Bu elementlaming pozitsiya belgisi qo‘yilmaganligidan sxema odatdagidek, oldin o‘qiladigan boMsa, mazkur elementlaming har qaysisini alohida xarakterlab bo‘lmaydi. Shuning uchun namunada berilgan sxemaning oldin chizilishini, so‘ngra o‘qilishini bayon qildik.
Avvalo priyomnikning sxemasini (10.4-shakl) A3 formatli qog‘ozga ko‘chirib chiziladi. So‘ngra 2-jadvaldan foydalanib sxemada uchraydigan elementlaming pozitsiya belgisini qo‘yib chiqamiz (10.5-shakl). So‘ngra sxemani o‘qiymiz.

Download 6,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: