Мавзу: Ўзбек халқ эртаклари асосида майда пластик композициялар яратиш

4.3-jadyal
Truba silindrik rezbaning asosiy oMchamlari (GOST 6357-96)

Rezbaning duymlarda belgilanishi	Rezbalaming diametri, mm		Qadam, mmP		1" da o'ramlar soni
	Tashqi d	Ichki dl
14	13,16	11,446		1,337		19
Vi	20,95	18,631		1,817		19
1	33,25	30,291		2,309		J1
1 ^lA	41,91	38,952		2,309		11
1 ‘/2	47,80	44,845		2,309		11
1 %	53,75	50,791		2.309		1 1
2	59,62	56,656		2,309		11

4.4-jadval
Profili 55° boMgan truba konus rezbaning asosiy oMchamlari (mm) (GOST 6211-96)

Duymli rezbalaming me’yoriy olchamlari	l"d a o'ramlar soni	Qadam P	Asosiy tekislikda diametrlar		Asosiy tekislik bilan trubaning ko'ndalang yuzasigacha bo'lgan masofa 1
			Tashqi d,D	Ichki di,Di
-b	19	1,337	13,157	11,445	6
3/8	19	1,337	16,662	14,950	6,4
X	14	1,814	20,955	18,61	8,2
	14	1,814	26,441	24,117	9,5
1	11	2,309	33,249	30,291	10,4
1	1.1	2,309	41,910	38,952	12,7
1*	11	2,309	47,803	44,845	12,7
2	11	2,309	59.614	56.656	15,9

lardagi o‘lchami bilan ifodalanadi. Masalan, truba konussimon tashqi rezba R3/4 truba konussimon ichki rezba R_c3/4. Truba konussimon rezba mash­ina va moslamalaming yuqori bosimli gaz, suyuqlikbilan ishlaydigan siste- malaridagi trubalarga va ularni biriktiruvchi elementlarga va shukabilarga qoMlaniladi.
Truba rezba diametrlarining chizmada ko'rsatilgan o‘lchami shartli boMib, u aslida truba rezbasi diametrini o‘lchamibo‘lmasdan uning teshigi diametrin­ing o‘lchami ya’ni shartli o‘tish (trubateshigining nominal o‘lchamiga shartli o‘tish deb ataladi) va u shartli ravishda D_y bilan belgilanadi. Masalan, chiz­mada rezbaning oichami 1'' (bir duym) deb ko‘rsatilgan bo‘lsa, bu truba teshigining diametri ya’ni trubaning ichki diametri 25,4 mm ga teng bo‘lib, standart bo‘yicha uning rezbasini tashqi diametri 33,249 mm ga teng bo‘ladi. Truba rezbaning shartli oMchami hamda uning tashqi diametrini o‘lchamlari 4.3,4.4 - jadvallarda berilgan.

6. 
   §. Trapetsiyasimon va to‘g‘riburchakli rezbalar hamda ularni belgilash
   

Profili teng yonli trapetsiya bo‘lib, yon tomonlari orasidagi burchak 30° gateng boMgan rezbalarga trapetsiyasimon rezba deb aytiladi (4.6-shakl). Profili to‘g‘ri burchakli to‘rtburchak boMgan rezbalar to‘g‘ri burchakli rez-





ba deb aytiladi (4.7-shakl).
G OST 9484—96 da diametri 8 mm dan 640 mm gacha bo‘lgan trapetsiyasimon rezbalar standartlashtirilgan.
To‘g‘ri burchakli rezbalar standartlashtirilmagan.
Trapetsiyasimon rezbalar Tr harfi bilan belgilanadi.
Chizmada kamida rezbaning
belgisi, diametri va qadamining oMchami ko‘rsati!adi. Masalan, diametri 20 mm, qadami 4 mm chapaqay rezba chizmada Tr 20x4LH ko‘rinishda bel­gilanadi. Shu rezba ikki kirimli bo‘lsaTr20x2(P4)LHko‘rinishda belgila­nadi.
T o‘g‘ri burchakli rezba standartlashtiri lmaganligi sababli, chizmada uning barcha o‘lchamlari (tash- qi diametri d, ichki di­ametri d , ayrim joy qir-
qimdan foydalanib, rezba qadami P va rezba o‘yig‘ining eni n ning o‘lchamlari) ko‘rsatiladi (4.8-shakl).
Trapetsiyasimon rezbayuk ko‘taradigan mashinalarning qismlariga aylan- ma harakatlami va kuchni uzatish uchun ishlatiladi. To‘g‘ri burchakli rezba yuk ko‘taradigan mashinalarning qismlariga aylanma harakat, ilgarilanma va qayta harakat uzatish uchun foydalaniladi.

6. 
   §. Tirak rezba va uni belgilash
   

Profili teng yonsiztrapetsiya bo‘lib, vertikal chiziqqanisbatan biryoni 3°, ikkinchi yoni esa 30° burchak ostida qiya bo‘lgan rezba tirak rezba deyiladi (4.9-shakl).





GOST 10177-96 bo‘yicha tirak rezbalar standartlashtirilgan. Tirak rezba S harfi bilan belgilanadi. Chizmada rezbaning belgisi diametri va qadamin­ing oMchamlari ko‘rsati!adi. Masalan, diametri 80 mm va qadami 16 mm bo‘ lgan bir kirimli tirak rezba S 80x16 ko‘rinishda belgilanadi. Chapaqay bir kirimli rezba boMsa S 80xl6LH, ikki kirimli boMsa S 80x2(P16)LH ko‘rinishda belgilanadi.
Tirak rezbalar vint yordamida kuchni bir tomonga uzatadi. Bu turdagi rezbalar domkrat, press va shu kabilarda ishlatiladi.

6. 
   §. Yumaloq rezba
   

Profili ma’lum radiusli (tashqi rezba bir xil radiusli, ichki rezba ikkinchi xil radiusli) yoylar va bu yoylarning ikki yon tomondan vertikal chiziqqa nisba­tan 30° qiya urinma kesmalardan iborat silindrik rezba yumaloq rezba deb aytiladi (4.10-shakl).
GOST 13536-96 bo‘yicha sanuzellar va suv o‘tkazgichlamingjo‘mraklari, taqsimlagichning shpindeli, ventillari uchun yumaloq profilli rezba tatbiq etil- gan. Shuningdek, elektryoritgich lampalarining sokollari vapatronlaridagi rezbalar ham yumaloq profilli rezbadan iborat. Yumaloq rezbaning asosiy oMchamlari quyidagicha belgilangan:
d - tashqi rezban ing tashq i d iametri (shpindel);





D- ichki rezbaning tashqi diametri (korpus); d₂-shpindelningo‘rta diametri;
D₂ - korpusning o‘rta diametri; dj - shpindelning ichki diametri;
Dj - korpusning ichki diametri;
P - rezba qadami;
H-urinma to‘g‘ri chiziqlardan hosil boMgan uchburchakning balandligi; n - tish profilining ishchi balandligi; a - korpus va shpindel rezbalari orasidagi zazor (oraliq); r- shpindel rezbasi profilining yuqori qismini va o‘yigMning pastki qismi radiusi;
Tj- korpus rezbasi profilining yuqori qismining radiusi;
R-korpus rezbasi o‘yig‘ining pastki qismining radiusi.

Chizmada rezbaning asosiy o‘ lchamlaridan uning faqat tashqi diametri­ning oMchami qo‘yiladi. Bu rezba ham boshqa turdagi rezbalardagidek ish jarayonlarida qisqalik uchun rezbaning diametri deb aytish biror bir tushun- movchilikka olib kelmaydi. Yumaloq rezbalar chizmada A harfi bilan belgila­nadi. Diametri d=12mm, qadami P=2,54 mm boMgan yumaloq rezba quy­idagicha belgilanadi: A 12x2,54 GOST 13536-96.Chizmada rezbalar GOST 2311 -96 ga muvofiq shartli tasvirlanadi. Ular qanday profilli bo‘lishidan qat’iy nazar shartli tasviri bir xil bo‘ladi.
Silindriktashqi (sterjendagi) rezba: rezba o‘qiga parallel tekislikdatashqi diametr (d) o‘lchami bo‘yicha va rezba chegarasi asosiy tutash chiziq bilan, ichki diametr (d,) o‘lchami bo‘yicha ingichka tutash chiziq bilan tasvirlana­di; rezbao‘qigaperpendikulartekislikdatashqi diametr (d) o‘lchami bo‘yicha asosiy tutash chiziq bilan aylana, ichki diametr (d^oMchami bo‘yicha in­gichka tutash chiziq bilan aylananing taxminan % qismiga teng aylana yoyi bilan tasvirlanadi. Bu aylana yoyining chegaralari markaziy chiziqlar bilan ustma-ust tushmasligi kerak (4.11 -shakl).

Faska




4.11-shakl
Silindrik ichki teshikdagi rezba: a) qirqimda rezba o‘qiga parallel tekislik- da ichki diametr (d,) o‘lchami bo‘yicha rezba chegarasi asosiy tutash chiziq bilan, tashqi diametr (d) o‘lchami bo‘yicha ingichka tutash chiziq bilan tas­virlanadi; rezba o‘qigaperpendikulartekislikda ichki diametr^) o‘lchami bo‘yicha aylana, tashqi diametr (d) o‘ lchami bo‘yicha ingichka tutash chiziq bilan aylananing taxminan ³/₄ qismiga teng aylana yoyi bilan tasvirlanadi. Bu aylana yoyining chegaralari ham markaziy chiziqlar bilan ustma-ust tush­masligi kerak(4.12-shakl). Agarteshikning uchi berk bo‘lsa, undagi rezba 4.13-shakl, a da ko‘rsatilgandek tasvirlanadi. Teshikning rezbasiz qismining uzunligi rezba diametrining yarmiga teng bo‘ladi. Rezba bajariladigan chiz- ma bo‘yicha buyum tayyorlanmaydigan bo‘lsa, o‘quv chizmalari teshik chu- qurligi bilan undagi rezbali qismi uzunligi orasida farq boMganda ham 4.13

-shakl, b va с da ko‘rsatilgandek tasvirlashga ruxsat etiladi. Silindrik rezban­ing tasviridagi asosiy tutash chiziq bilan ingichka tutash chiziq orasidagi masofa 0,8 mm dan kichik va rezba qadamidan katta bo‘lmasligi kerak. Konussimon rezbalar ham silindrik rezbalami tasvirlash qoidalari bo‘yicha bajariladi (4.14-shakl, a va b). Bu turdagi rezbaning chizmasini chizishda




b)