|
=k' dan foydalanib, ularning gorizontal proeksiyalari (m, n, к, I) aniqlangan. A tekislik vintning o‘ramini T(t,t') nuqtadan K(k,k') va L(l,l!) nuqtalargacha oraliqda silindir sirti qismini D/2 radiusli KTL (ktl, k1=l't1) aylana yoyi bilan, K(k, k1) nuqtadan N(n, n]) nuqta- gacha va L(l,l1) nuqtadan M(m, m1) nuqtagacha oraliqlarda vint sirti qismlarini NK(nk,n'k’) va ML(ml, m1!1) radial to‘g‘ri chiziqlar bilan kesadi. Vintning silindr qismini esa d/2 radiusli MFN(mfn, m'=f n1) ayla- nayoyi bilan kesadi.
3.6 -shakl, b da ABC (abc, a’b'c1) uchburchak profilli bir kirimli rezba vint sirtini (o‘ramini) yasalishi ko‘rsatilgan. Bu profil vint o‘qi atrofida bir xil tezlikda aylanma va ilgarilanma harakatlanishi davomida uning BC to- moni silindr sirtida sirpanadi, AB va AC tomonlari esa vint o‘qi bilan 60° burchak ostida bo‘lib, rezba o‘ramlarini chegaralovchi og‘ma gelikoidlar hosil qiladi. Bunda ham vint o‘ramini yasash uchun А, В, С nuqtalar chizgan vint chiziqlar yasalgan.
Uchburchak profilli bir kirimli rezba vint sirtini uning o‘qiga per- pendikular bo‘lgan A tekislik bilan kesganda hosil boMgan kesimning konturi haqida 3.3-shakl, b da ko‘rib chiqilgan misolga asosan, quyidagi xulosani aytish mumkin: og‘ma gelikoid sirtlarini ya’ni uchburchak profilli rezba o‘ramini chegaralovchi sirtlar boMgan (hisoblangan) ge- likoidlarni ularning o‘qiga perpendikular tekislik bilan kesganda hosil boMgan egri chiziq chapaqay vao‘naqayArximed spirali shoxchalari
bo‘ladi. Kesimni yasash uchun vintning o‘qidan o‘tuvchi gorizontal proeksiyalovchi P,(P2H), P2(P2H)> ••• tekisliklardan foydalanilgan. Bu tekisliklar bilan o‘ramning kesishish chiziqlari uchburchaklar bo‘ladi va uchburchaklarning gorizontal proeksiyasi kesuvchi tekisliklarning gorizontal izlari (Рш, P2H, ...) da a^a = b, va a2c2a = b2,... kes- malar bo‘ladi. Kesishish chiziqlarning gorizontal proeksiyasidan foy- dalanib, vertikal bog'lovchi chiziqlar yordamida frontal proeksiyalari (a,1 b,1 c,1, aj' bj' c/,...) topilgan (АДа^а,1), A2(a2,a2‘), —; B^bjjbj1), B2(b2,b2]), •••; C^CpCj1), nuqtalar mos rav
ishda A(a,aI),B(b,b1), C(c,c'),... nuqtalar chizgan vint chiziqlarda joylashgan). Bu uchburchaklarning a/c,1^1^1,... tomonlari bilan A- A chiziq kesishib, rezba vint sirti bilan A tekislikningkesishish chizig‘iga oid M,,M2,... nuqtalarning frontal proeksiyalari ni hosil
qiladi. Vertikal bogMovchi chiziqlar yordamida nuqtalarning gorizontal proeksiyalari ...) topilgan. Topilgan nuqtalar lekalo yordami
da tutashtirilgan.
Takrorlash uchun savollar
Tekis va fazoviy egri chiziqlar orasida qanday farq bor?
Qanday tekis va fazoviy egri chiziqlami bilasiz?
Agar aylana frontal proeksiyalovchi, gorizontal va umumiy vaziyat- dagi tekislikda joylashgan bo‘lsa,chizmada qanday tasvirlanadi?
Frontal proeksiyalovchi tekislikda joylashgan aylananing to‘g‘ri burchakli proeksiyasi - ellips qanday yasaladi?
Silindrik vint chiziq qanday hosil bo‘ladi?
Konussimon vint chiziq qanday hosil bo‘ladi?
Vint sirtlar qanday hosil qilinadi?
To‘g‘ri gelikoid qanday hosil qilinadi?
Og‘ma gelikoid qanday hosil qilinadi?
Rezba profili, qadami, yo‘li va kirimi deganda nimani tushunasiz?
Rezba profili qanday shakllarda bo‘ladi?
Bir kirimli to‘g‘ri burchak profilli rezba qanday yasaladi?
Bir kirimli uchburchak profilli rezba qanday yasaladi?
bob. REZBA VA MAHKAMLASH DETALLARI
§. Umumiy tushunchalar
Ma’lumki, rezba, yasovchi profil (uchburchak, to‘rtburchak, trapetsi- yasimon va shunga o‘xshashlar)ni aylanma (to‘g‘ri doiraviy silindr yoki konus) sirti atrofida vint chiziq bo‘ylab harakati natijasida hosil qilinadi.
Amalda sterjendagi tashqi rezbalami maxsus rezba chiqaradigan asbob- lar yordamida ya’ni tokarlik stanogida maxsus rezba kesgich bilan (4.1- shakl, a), plashkalar bilan (4.1 -shakl, b), ikki rezba taroqlar orasida dumalat- ib (4.1 -shakl, c), maxsus stanoklarda rezbali rolik (g‘ildirakcha)lar orasidan o‘tkazib (4.1-shakl,d) yasash mumkin. Ichki rezbalar maxsus kesgich va metchiklar (4.1-shakl,e) yordamida hosil qilinadi.
Rezba silindrik sirtda o‘yilgan bo‘lsa silindrik rezba, konus sirtida o‘yilgan bo‘lsa, konus rezba deb aytiladi. Detaining tashqi sirtida hosil qilingan rezba (bolt, vint, shpilka va shu kabilar) tashqi rezba, ichki sirtida hosil qilingan rezba (gayka, shpilka uyasi va shu kabilar) ichki rezba deyiladi.
Qanday maqsadga mo‘ljallanganligiga qarab rezbalar mahkamlash, yurgiz- ish va maxsus rezbalarga bo‘linadi. Uchburchak profilli rezbalar mahkamlash rezbalari deyiladi. Bunday rezbalar mahkamlash detallariga o‘yilgan boMadUDetallaming qo‘zg‘almas birikmalarini hosil qilishda mahkamlash detallaridan foydalaniladi. Harakatni uzatish uchun mo‘ljallangan rezbalar yurgizuvchi rezbalar deyiladi. Bunday rezbalaming profili trapetsiya, to‘g‘ri burchakli to‘rtburchak shaklda bo‘ladi. To‘g‘ri burchakli to‘rtburchak profilli rezbalardan boshqa barcha rezbalar standartlashtirilgan.
Oldingi bobda aytganimizdek, rezbalar kirimlar soniga qarab bir kirimli va ko‘p kirimli, ko‘tarilish yo4nalishi soat millari harakati yo‘nalishiga nisbatan o'naqay va chapaqay bo‘ladi.
Rezbaning shartli belgisida: rezba ko‘p kirimli bo‘lsa kirimlar soni haqida izoh beriladi. Agar bir kirimli bo‘lsa kirimlar soni haqida izoh beril- maydi; odatda buyumlarda o‘naqay rezba chiqariladi. Shuning uchun rezbaning o‘naqayligi haqida izoh berilmaydi.
Maxsus rezbalar ikki xil ko‘rinishda bo‘Iadi. Birinchi ko‘rinishda maxsus rezbalaming profili standartlashtirilgan bo‘lib, diametri yoki qadami standartga belgilanganidan farq qiladi. Ikkinchi xil maxsus rezbalaming4.1-shakl
profili standartga belgilanganidan farq qiladi. Maxsus rezbalar optik asbo- blaming ayrim detallarini biriktirishda va shu kabilarda foydalaniladi.
§. Metrik rezba va uni belgilash
Profili teng tomonli uchburchak bo‘lib uning uchidan butun uchburchak balandligi (H)ning 1/8 qismi (H/8) qirqib tashlanib, to‘mtoqlangan rezba o‘yig‘ining uchidan uning butun chuqurligi (H)ning 1/6 qismi (H/8)dan to‘mtoqlangan yoki yumaloqlangan silindrik rezba metrik rezba deb aytiladi (4.1-shakl). Metrik rezba GOST 24705-96 bo‘yicha bajariladi. Rezbaning asosiy o‘lchamlari quyidagicha belgilangan (4.1-shakl).
Rezbaning asosiy o‘lchamlari (4.2-shakl): d-tashqi rezbaning tashqi diametri (bolt);
D-ichki rezbaning tashqi diametri (gayka); d2-bolt rezbasining o‘rta diametri;
D2-gayka rezbasining o‘rta diametri; dj-bolt rezbasining ichki diametri;
D,-gayka rezbasining ichki diametri;
d, d(, d2-bolt rezbasi diametri D,D|,D2-gayka rezbasi diametri H=0,866025p
Do'stlaringiz bilan baham: |
