Мавзу: Ўзбек халқ эртаклари асосида майда пластик композициялар яратиш

YIRIK QADAMLI METRIK REZBANING ASOSIY О ‘LCHAMLARI (MM)
4.1-jadval
(GOST 24705-96)

Rezbalar diametri			Rezba qadami P
Tashqi	O' rta	Ichki
d=D	d2^=D2	• d!=D,
8	7,188	6,6	1,25
10	9,026	8,376	1,5
12	10,863	10,106	1,75
14	12,701	11,835	2
16	14,701	13,835	2
18	16,376	15,294	2,5
20	18,376	17,294	2,5

METRIK REZBANING DIAMETRI VA QADAMI
(GOST 8724 - 96)

Rezba diametri d			Rezba qadami P
1-qator	2-qator	3-qator	Yirik	Mayda
8	-	--	1,25	1; 0,75; 0,5
-	-	9	(1,25)	1; 0,75; 0,5
10	--	-	1,5	1,25; 1; 0,75; 0,5
. —	—	11	(1.5)	1,25; 1; 0,75; 0,5
12	—	__	1,75	1,5; 1,25; 1; 0.75; 0,5
—	14	—	2	1,5; 1,25; 1; 0,75; 0,5
--	-	15	-	1,5;(1)
16	--	--	2	1,5; 1; 0,75; 0,5

Izoh: 1. Qavs ichidagi rezba qadamidan imkoniyati boricha foydalanilmasin.

2. 
   Rezba diametrlarini tanlashda birinchi qatorni ikkinchi qa- tordan, ikkinchi qatorni uchinchi qatordan afzal ко ‘rish kerak.
   
3. 
   

qadami faqat 2 mm ga teng. Shuning uchun diametri 16mm o‘lchamli bir kirimli yirik qadamli rezba M 16 deb belgilanadi.
Mayda qadamli metrik rezbalarda uning diametri bilan bir qatorda qa­damning oMchami ham ko‘rsatiladi. Chunki 4.2-jadvaldan ko‘rinayaptiki, mayda qadamli metrik rezba diametrining bitta oMchamiga qadamning bir nechta o‘lchami to‘g‘ri kelayapti. Shuning uchun ulardan aynan qaysi biri ekanligini ko‘rsatish kerak. Masalan, diametri 16 mm qadam 1,5 mm bo‘lgan mayda qadamli rezba M 16x1,5 ko‘rinishda belgilanadi.
Chapaqay rezbalarda yirik qadamli bo‘lsa, rezbaning profili bo‘yicha shartli belgisi, diametrining o‘lchami va LH harflari yoziladi, masalan: M16LH; mayda qadamli bo‘lsa, qadamining o‘lchamidan so‘ng LH harflari yoziladi, masalan: M16x1,5LH.
Ko‘p kirimli rezbalarda uning shartli belgisi va oMcham sonidan so‘ng kirimlar soni va qavs ichida R harfi va rezba qadamining oMchami ko‘rsatiladi. Masalan, diametri 16 mm, qadami 1,5 mm boMgan ikki kir­imli rezba quyidagicha belgilanadi: M16x2(Pl,5).
Aynan shu rezba chapaqay bo‘lsa, quyidagicha ifodalaniladi: M16x2(Pl,5)LH.
Metrik va boshqa barcha turdagi rezbalaming oMchamini belgisida LH harflari boMmasa, berilgan rezba o‘naqay rezba boMadi.

3. 
   §. Rezbaga dopusklar
   

GOST 9150-96 bo‘yicha metrik rezbaning shartli belgisiga M harfi, di­ametr qiymati, GOST 16093 - 96 bo‘yicha dopusk maydoni, hamda qad­amning oMchami (mayda rezba boMsa) kiradi. Shuningdek, unda ko‘p kirimli rezbaning kirimlar soni va rezba chapaqay boMsa uning chapaqayligi ko‘rsatiladi. Rezbaning dopusk maydoni o‘rta diametrining dopusk maydoni (bu birinchi o‘rinda yoziladi) bilan tashqi diametrning dopusk maydonidan iborat. Agar tashqi diametrning dopusk maydoni bilan o‘rta diametrning dopusk maydoni bir xil bo‘ Isa, bu paytda bittasining dopusk maydoni yozila­di. Dopusk maydoni sondan ya’ni aniqlik darajasi kvalitet raqamidan va harf (asosiy chetga chiqishning shartli belgisi) dan iborat. Boitlar uchun (tashqi va o‘rta diametrlar) d, e, f, g, h va gaykalar uchun (o‘rta va ichki diametrlar)G,H asosiy chetga chiqishlar belgilangan hamda quyidagi bolt va gaykalam- ing bu ko‘rsatilgan diametrlari uchun belgilangan aniqlik darajasi keltirilgan.
Boltning:
tashqi diametri 4; 6; 8
o‘rta diametri 3; 4; 5; 6; 7; 8; 9
Gaykaning:
ichki diametri 4; 5; 6; 7; 8
o‘rta diametri 4; 5; 6; 7; 8
Dopusk maydonlari: tashqi rezba uchun - 6g va 8g, ichki rezba uchun 6H va 7H bo‘lganlari eng ko‘p ishlatiladi.
Masalan, diametri 12 mm, dopusk maydoni 6g boMgan: yirik qadamli tashqi rezba - M12 - 6g; mayda qadamli tashqi rezba - M12xl-6g kabi shartli belgilanadi.
Diametri 12 mm dopusk maydoni 6H boMgan: yirik qadamli ichki rez­ba - M12 - 6H; mayda qadamli ichki rezba - M12xl - 6H kabi shartli belgilanadi. Aynan shu chapaqay rezba boMsa, quyidagicha shartli belgi­lanadi: M12LH-6H; M12xlLH - 6H.

4. 
   §. Duymli rezba va uni belgilash
   

Profilining uchidagi burchagi 55° boMgan teng yonli uchburchakning uchidan butun uchburchak balandligining 1/6 (H/6) qirqib tashlanib, to‘mtoqlangan hamda o‘yigMning uchidan ham uning butun balandligini 1/6 qismi (H/6)dan to‘mtoqlangan silindrik rezba duymli rezba deb atala­di (4.3-shakl). Bunday rezba diametrining oMchami duymlarda beriladi. Bir duym 25,4 mm ga teng (1=25,4). Metrik rezbalardagidek bunda ham chizmada rezbaning tashqi diametri oMchami ko‘rsatiladi.
Duymli rezba o‘yilgan mahkamlash detallaridan xorijdan keltiriladigan ayrim mashinalaming maMum bir detallarini biriktirishda foydalaniladi.

GOST 6111-96 bo‘yicha profili teng tomonli uchburchak shaklda boMgan uchi vao‘yig‘i to‘mtoq qilib ishlangan duymli konussimon rezbalar tayyorlanadi. Bunday rezbalaming oMcham sonidan oldin К harfi va oMcham sonidan so‘ng standart raqami qo‘shib yoziladi. Masalan, diametri (3/4)'' duymli konussimon rezba K(3/4)"GOST6111-96ko‘rinishdabelgilanadi.Profilining uchidagi burchagi 55° boMgan teng yonli uchburchakning uchidan butun uchburchak balandligining 1 /6 qismi (H/6) qirqib tashlab RO radiusli yoy bilan yumaloqlangan hamda o‘yig‘ining uchi ham uning butun balandligini 1/6 qismi (H/6) R radiusli yoy bilan yumaloqlangan rezba truba rezba deb ataladi (4.4; 4.5-shakllar). Truba rezbalaming qadami dyumli rezbalaming qadamidan maydaroq, rezba o‘yig‘ining chuqurligi esa kichik- roq boMadi. Bu esa yupqa devorli trubalarga ham rezba chiqarishga imkon beradi. Ikki xil truba rezba boMadi: truba silindrik (4.4-shakl) va truba ko­nussimon (4.5-shakl).
Truba silindrik rezbalar va truba silindrik rezbali birikmalar GOST 6357­96 bo‘yicha, truba konussimon rezbalar va truba konussimon rezbali birik­malar GOST 6211 - 96 bo‘yicha tayyorlanadi va ishlab chiqarishda foydala- niladi. Silindrik truba rezbada trubaning tashqi rezbasi va muftaning ichki rezbasi profilining cho‘qqisini yumaloqlamasdan dopusk chegarasida tekis kesib to‘mtoqlashga ruxsat beriladi.

3. 
   jadvalda truba silindrik rezbaning asosiy oMchamlari va 4.4-jadvalda truba konussimon rezbaning asosiy oMchamlari berilgan.
   

GOST 6357-96 bo‘yicha silindrik truba rezbalaming ikkita aniqlik klassi A va В belgilangan.
Truba silindrik rezba o‘zining shartli belgisi G harfi va rezbaning nominal

И - 0,36043P h = 0,G403P






diametri ya‘ni belgilangan diametri (rezba diametrining hisoblashda inobat- ga olinadigan yaxlitlangan o‘lchami) dyumlarda, hamda aniqlik klassi bilan ifodalanadi, masalan G3/4-A. Truba silindrik rezba uncha katta bo‘lmagan bosim ostida ishlaydigan suv, gaz trubalariga va ularning biriktiruvchi ele- mentlarigaqoMlaniladi.
R ezba o'aiaa
H=0,9602 Н,=0,6Ш r =0,13721 7'2 Konuslik
2tg(p-1-’1tTruba konussimon rezba konus sirtda hosil qilinadi. Bu sirtning konusning o‘qiga nisbatan hosil qilgan burchagi 1° 47’24”(konusligi 1:16)gateng boMib uning rezbali qismining o‘rtasini kesimining (rezba o‘qiga perpendikulyar asosiy tekislikdagi) diametri, shu o‘IchamIi truba silindrik rezbaning diametriga teng. Trubali birikmada, konussimon rezbali trubani biriktirishda truba silin­drik rezbali muftani qo‘ Hash mumkin. Truba konussimon rezba o‘zining shartli belgisi tashqi rezba bo‘Isa R, ichki rezba R_charfi va uning diametrini dyum-