2.3 §. Иккиламчи заррачалар идентификацияси
Бизнинг ишда қўлланилган 2 метрлик пропан камера ТПК-500 кўплаб самарали томонларга эга. Биринчиси, бу тўқнашувдан кейинги иккиламчи зарраларни қайд қилиш ва 4 геометриясида тўқнашувнинг ўзини тўғридан тўғри кузатиш. Иккинчидан, керакли сорт нишон (Р, С ёки Та) билан тўқнашувни (ядро-снаряд билан) уюштириш мумкин. Учинчидан, ТПК-500 да яхши эффективлик билан нейтрал иккиламчи зарралар (нейтрон, -квантлар, “ғалати ” зарралар…)ни ҳам регистрация қилиш мумкин. Камерани магнит майдонига жойлаштириш орқали зарраларни зарядига қараб ҳам ажратиш мумкин. Бундан ташқари, иккиламчи +-мезонлар ва протонларни ионизация ва эркин югуриш йўлига қараб m0 p1ГэВ/с импульсгача идентификация қилиш мумкин. Яна айтиш керакки, импульс ва учиб чиқиш бурчагини камерада юқори аниқликда топиш мумкин (ўртача импульсни 11%, бурчакни 0.50 аниқликда). Лекин сифатли тажрибавий материал олиш учун зарраларнинг йўқотишларини изчил таҳлил қилмоқ керак, бу масалан, регистрация эффективлиги билан ёки заррани идентификациялаш билан боғлиқ, бунинг ҳаммаси тажрибавий натижаларга кўплаб хатоликларни олиб киради. Асосий критерийлар, яьни хатоликларни ҳисобга олувчилар, Дубна шаҳридаги юқори энергиялар лабораторияси билан ҳамкорлик ишлари пайтида мукаммал ишлаб чиқилган. “Воқеаларни” танлаб олишда, ҳар бир қайд этилган бирламчи “юлдузда” қуйидаги характеристикалар аниқланди:
n- - манфий зарядли зарралар сони, идентификацияланган электронлардан ташқари;
n+ - мусбат зарядли зарралар сони, идентификацияланган протон ва позитрондан ташқари;
nр - идентификацияланган протонларнинг 140 Р 800 МэВ/с интервалидаги сони.
Идентификациялаш – камера моддаси ичидаги эркин югуриш йўли бўйича, ионизация бўйича ва - электронлар бўйича, протондаги протонларнинг минимал узунлиги 3мм, бу эса импульс бўйича протон учун 140 МэВ/с; n = n-, n+ , nр – иккиламчи зарядланган зарралар “кўплиги”.
nр - идентификацияланган протонлар сони, лекин лоб 900, яьни орқага қайтган протонлар сони;
n- -квантлар сони, улар е+ е- - жуфтлик ҳосил қилади.
nv0- нейтрал “ғалати” зарраларнинг парчаланишини визуал кузатилган сони;
nN - бирламчи тўқнашувда ҳосил бўлган иккиламчи “юлдузча” лар сони, улар нейтрал адронлар туфайли ҳосил бўлади.
Ҳамма топилган “юлдузчалар” тўқнашув турига қараб; n-, n+, nр , n рв ва улар Qi зарядига қараб, барион сони ва энергия импульсига қараб идентификацияланади.
Кўпчилик углеродли воқеалар қуйидаги критерийлар бўйича ажратилади
1. (n+ - n-) (ZAi+1);
2. nр 1;
3. nрв 0,
4. n- 1; РС – воқеалар учун, nр 2 dС ва СС воқеалар учун;
5. n тоқ бўлган РС – ва dС – воқеалар учун.
Ана шу шартлардан бирортасининг бажарилиши тўқнашувни углеродли деб ҳисоблаш учун етарли. Лекин бу критерийлар ядроларнинг углерод билан таьсирлашувини тўлиқ очиб бера олмайди. Ушбу критерийлар ядро-снаряд турига қараб 70 дан 90% углеродли ноэластик тўқнашувларни ажратиб олиш имконини беради. Танлаш критерийларидан ўтмаган углеродли тўқнашувлар ноэластик АР-таьсирлашувлар билан биргаликда (NAPin+NACin) - ажратилмаган воқеалар гуруҳини ташкил этади ва ундан статистик ажратиб олинади[82-98].
Биз кўриб чиқаётган 14,2 ГэВ/с импульсда углероддаги ноэластик тўқнашувлар қолган жами ноэластик адрон-протон тўқнашувларнинг рС=(70 3)%; dC=(79 2 )%; СС=( 743) фоизларини ташкил қилади.
Юқорида айтиб ўтилганидек, енгил релятивистик ядроларнинг тантал (А=181) ядролари билан тўқнашувини ўрганиш учун пропан камера ичида қалинлиги 1 мм бўлган 3 та тантал пластина бир-биридан 93 мм масофада ўрнатилган эди. Бу пластиналар тушаётган зарралар оқимига перпендикуляр ўрнатилган. Тантал ядролари билан тўқнашувлар визуал ритерий бўйича ажратиб олинади. Бу визуал танлаш аниқлиги, яьни тўқнашув марказини аниқлаш аниқлиги 0,5мм бўлади.
Агар танлаб олинаётган таьсирлашувлар нафақат тантал пластинкада, балким унга ёпишган 1 мм лик пропан қатламида ҳам рўй беришини ҳисобга олсак, ҳар бир тур тўқнашув учун пропандаги ҳодисанинг танталдаги ҳодисага фоизини баҳолаш мумкин. Енгил ядроларнинг ядролар билан тўқнашуви кундаланг кесимини ҳисобга олсак, тўқнашувлар ичидаги пропан ҳодисалари аралашмаси мос ҳолда
(72)%, (9 3)%, (13 4)% (39).
Катта “кўпламлик” ли иккиламчи зарралар “воқеасида”, қайсики, оғир нишон билан тўқнашувда ҳосил бўлишган, энг самарали критерий бўлиб, иккиламчи мусбат зарралар сони (nN+)га қараб танлашга хизмат қилади. N+ катталик учиб келувчи ядро массасига қараб ўзгариб туради ва танлаб олинган ҳолда N+рТа = 7, N+сТа = 18 деб олинди. Ушбу критерийда пропандаги аралаш тўқнашувлар 2% дан ошмади. Бундан ташқари ҳамма dC- ва dTa- тўқнашувлардан nC- ва nTa – тўқнашувлар ажратиб олинди (бу “воқеаларда”ги стриппнинг протонларига қараб). ЭҲМда самарадор таҳлил қилиш учун тўқнашувлар одатда рақамларнинг аниқ бир кетма-кетлиги кўринишида берилган маьлумотга асосланади. Бундай тажрибавий маьлумотлар массиви – ДST ёки йиғинди натижалар тасмаси деб номланади. (ДАТА Summary Tape). Бизнинг тажрибаларда ДSTни ЭҲМ СДС-6500 да ҳосил қилиш қуйидагича амалга оширилади. ГЕОФИТ программаси ёрдамида ҳисобланган иккиламчи зарралар параметрлари ва ўлчаш хатоликлари аниқ бир форматда магнит тасмага ёзилади. Натижалар таҳлили эса тасмани методик кўриб чиқиб, амалга оширилади, бунда трекларни ўлчаш сифати текширилади, зарралар танлаб олинади ва ҳоказо. Трекларни қайта ўлчаш натижалари ҳам ДSTга ёзилади. Ҳамма ўлчашлар тасмага туширилиб бўлгач, бутун маьлумот магнит дискига ўтказилади ва файл кўринишида ёзиб қўйилади. Бу жараён SELECT программаси ёрдамида амалга оширилади. Сўнгра дастлабки натижалар массиви керак бўлса тўғриланади, хатоликлари ва камчиликлари тузатилади. Тузатишлар SORTING программаси ёрдамида киритилади. Шундай қилиб, SELECT ва SORTING программалари натижаларида ДST ҳосил бўлади. Кейинги таҳлиллар эса ДSTни статистик ишлов бериб, программалар системаси HBOOK ёрдамида ўқиш мобайнида амалга оширилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |