Mavzu: xalqaro tovarlar va xizmatlar bozoridagi

“JAVOXIR” PROGNOZ PARAMETRLARI
Korxon
alar 
nomi
O‘l
cho
v 
birl
igi
Xaraj
atlar 
qisqar
ishi 
param
etrlari
Shu jumladan:
ishlab chiqarish xarajatlari hisobiga
Qo‘shimcha 
xarajatlar 
hisobiga
ja
m
i
shulardan:
ja
m
i
shulardan:
energi
ya 
resurs
larini 
tejash
xomashy
o va 
materiall
arga 
xarajatla
rni 
optimalla
shtirish
texnologik 
va boshqa 
nobudgarc
hiliklarni 
kamaytiris
h
sanoat-
ishlab 
chiqarish 
xodimlar
i sonini 
optimalla
shtirish
Boshqa 
ishlab 
chiqaris
h 
xarajatl
ari va 
eksplua
tatsiya 
chiqiml
arini 
kamayt
irish
MBX
ga 
sarf-
xaraj
atlarn
i 
qisqar
tirish
qo‘shi
mcha 
xaraj
atlarn
i 
kama
ytiris
h
“JAV
OXIR
”
 
%
103
6,
1
0,9
0,7
13
0,4
2,8
4,
2
0,01
4,2
mln 
so‘
m
254 
231
15
0 
56
4
23 
109
17 245
32 780
9 059
68 371
10
3 
66
7
313
103 
354
Tsivilizatsiyalar o'rtasidagi raqobat ishtirokchilari millatlararo nizo 
tomonlaridan ham chuqurroq bo'lingan. Ular nafaqat turli xil maqsadlarni turli 
yo'llar bilan ta'qib qiladilar, balki bir-birlarining qadriyatlari, maqsadlari va 
usullarini ham tushunmaydilar. G'arb, etnik - Xitoy va diniy Islomning moliyaviy 
kengayishi nafaqat turli tekisliklarda rivojlanib bormoqda; ular bir-birlarini har 
qanday ijtimoiy taraqqiyotning asosiy masalasi - hokimiyat masalasiga turlicha 
munosabatda bo'lganliklari uchun emas, balki o'zlarining turmush tarzi tufayli 
dushman sifatida chuqur begona hodisa sifatida qabul qilmaydilar. Kompromis faqat 
turmush tarzi o'zgargan taqdirda, ya'ni tsivilizatsiya sifatida yo'q qilingan taqdirda 
mumkin. 
Korxona maxsulotining xaridorlarda taxlil qilish 
Ta’sir etuvchilar 
Xaridorlar ongining «Qora 
yashigi» 
Xaridorning 
javob 
reaktsiyasi 
Marketing 
omillari
 
Boshqa omillar
 
Xaridorning 
tavsiflari
 
Xarid haqida qaror 
qabul 
qilish 
jarayoni
 
Tovarni tanlash 
Markani tanlash 
Xarid 
joyini 
tanlash 
Xarid 
Tovar 
Iqtisodiy 

---

39 
Narx 
Tovar 
harakati 
Siljitish
 
Ilmiy 
texnik 
Siyosiy 
Madaniy
 
vaqtini 
tanlash 
Harid ob’ektini 
tanlash
 
Bunday raqobat shunchaki uning har bir ishtirokchisiga nisbatan o'zi uchun 
tizimli bo'lmagan va shu sababli og'riqli va halokatli usullar bilan amalga 
oshirilmaydi; u murosasiz xarakterga ega va kuchlarning zohiriy tengligi va hech 
kimning muhim yutug'i uchun imkoniyat yo'qligi bilan ham o'sib boradi. 
Rossiyani jahon iqtisodiyotiga qo'shilishning eng samarali va samarali 
strategiyasi - bu eksportning faol o'sishi va uning salohiyatini differentsiyalashga 
yo'naltirilgan holda iqtisodiyotni tarkibiy qayta qurish kombinatsiyasi. Ushbu 
maqsadga erishishning asosiy vositasi sarmoyaviy muhitni umuman yaxshilash, 
tegishli sohalarga sarmoyalarni jalb qilish, eksportni rag'batlantirish mexanizmlarini 
yaratish, hayotga yaroqli eksport sanoatini shakllantirish maqsadida tashqi iqtisodiy 
tartibga solishning turli vositalaridan foydalanish hisoblanadi. 
Xulosa 
Zamonaviy raqobat jahon bozorining ajralmas atributi va bozor 
jarayonlarining shakli sifatida misli ko'rilmagan ko'lam, dinamizm va keskinlik 
bilan ajralib turadi. 
Raqobat ko'lami tashqi savdo operatsiyalari ishtirokchilari sonining keng 
o'sishi bilan bog'liq bo'lib, ilmiy-texnik inqilob raqobatga alohida dinamizm 
bag'ishlaydi. 
Amerikalik iqtisodchi M. Porterning asarlari tashqi savdo siyosatining eng 
yangi kontseptsiyalarini asoslashda yaxshi ma'lum, "qiyosiy ustunlik" 
nazariyasining ba'zi qoidalarini yirik firmalarning tashqi savdo strategiyasi bilan 
birlashtirishga harakat qilmoqda. Ushbu asarlarning o'ziga xos xususiyati - bu 
pragmatik xarakter, ko'plab mamlakatlarning tashqi savdosi bo'yicha tadqiqot 
materiallariga bog'liqligi. Porter tomonidan qabul qilingan hal qiluvchi xulosa 
tashqi tomondan juda ahamiyatsiz, mamlakatning xalqaro raqobatbardoshligi 
birinchi navbatda uning etakchi firmalarining murakkab raqobatbardosh ustunliklari 
bilan belgilanadi. Porter tadqiqotining yangiligi ana shunday raqobatdosh 
ustunliklarni shakllantiruvchi hal qiluvchi shartlarni aniqlashda. 
Milliy farovonlik ko'p jihatdan raqobatdoshlik darajasiga bog'liq bo'lib, uning 
asosini milliy kompaniyalarning "taraqqiyoti" darajasi va ishbilarmonlik muhitining 

---

40 
holati bilan ifodalanadigan mamlakat iqtisodiy siyosati tashkil etadi. Siyosiy 
barqarorlik, aniq va aniq makroiqtisodiy siyosat, bozorni erkinlashtirish va 
xususiylashtirish zarur, ammo iqtisodiy rivojlanish uchun etarli shart emas. 
Mikroiqtisodiy darajadagi islohotlar bir xil darajada muhim va ba'zi hollarda yanada 
muhimroqdir. 
Aniq bozordagi raqobatchilar tahlili quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi:
1.
Bozorning tuzilishi va tavsiflanishini aniqlash.
2.
Tayanch raqobatchilar xarakteristikasini tasvirlash va aniqlash.
3.
Tayanch raqobatchilarni baholash.
4.
Raqobatchilar xarakterini oldindan ko‘ra bilish.
5.
Potensial raqobatchilarni aniqlash.
Raqobatlarning tahlili firmaning va raqobatchilikning tarmoq ichidagi, tarmoqlararo 
narxlarga oid va narxlarga oid bo‘lmagan kabi turlarini o‘rganishni ko‘zda 
tutadi.Tahlilni o‘tkazishda iqtisodchilar tomonidan taklif etilgan turli raqobatli 
tuzilishlarga tayanish muhimdir. Odatda, bunday tuzilishni 4 ga bo‘lish mumkin: 
sof (yoki takomillashgan) raqobat, oligopoliya, monopolistik raqobat va 
monopoliya.
Firmalarda katta darajada strategiyalarni tanlash erkinligi, turli xil 
strategiyalarni qo‘shish imkoniyatlari mavjud. Masalan, umumiy strategiya sifatida 
diversifikatsiyani tanlab, kompaniya yangi bozorda xarajatlarni minimallashtirishda 
yetakchilikdan foydalanib yoki turli bozorlarda ishlab, yangi bozorda bosib olish 
raqobat strategiyasini o‘tkazadi, u defferensiatsiya strategiyasini tanlashi va 
“qaymog‘ini olish” strategiyasini saqlab turishi mumkin. Strategiya vositalarining 
qo‘shilishi har bir alohida firma strategiyalariga noyoblik, umuman iqtisodiyot 
uchun esa biznesning ko‘p tarzliligini beradi.
Firma strategiyasini tanlashdagi muhim omil uning bozorga oid yoshi 
hisoblanadi. Firmaning evolyutsiyasi – uning marketing strategiyasining 
evolyutsiyasidir. Endigina tuzilgan firmaning faoliyatini yo‘lga qo‘yish uchun
qoidaga ko‘ra, iqtisodiyotning “kulrang sichqonlari” – kommutant strategiyasi 
xizmat qiladi. Yuqori unumli ishlab chiqarish uskunalariga ham, maxsus bilimlarga 
ham, ilmiy-texnik bazaga ham ega bo‘lmay turib ushbu firma tanlagan ishonchli 
faoliyat sohasi tufayli o‘ziga barqaror holat, foydaning yetarlicha darajasini 
ta’minlashi, kapital jamlashi (yig‘ishi) va miqdor (miqyos) jihatdan kattalashib 
borishi mumkin.

---

41 
Biroq strategiyalarni mos holda o‘zgartirmasdan, miqyosning mexanik 
ravishda 
kattarishi 
halokatli, 
chunki 
bozorda 
hukmronlik 
qilayotgan 
korporatsiyalar, agar ularning qandaydir alohida kuchli tomonlari bo‘lmasa, yangi 
raqobatchilarga toqat qilmaydi.
“Yoshi o‘tgan sichqon” ko‘pincha halokatga mahkum. Yashab qolish va 
rivojlanishda davom etish uchun kichik firma o‘z vaqtida “ayyor tulki”ga – 
ixtisoslashgan kompaniyaga aylanishi zarur. Agar firma boshqalarga nisbatan 
yaxshiroq nimadir qilishni o‘rgansa, endi uning uchun raqobatchilar, ular qanchalik 
kuchli bo‘lsalar ham firma tanlagan faoliyat tarmog‘ida qo‘rqinchli emas. “Tulki” 
kompaniya o‘sib, mustahkamlanib, o‘zining bozor segmentini, avvalo mahalliy, 
keyin xalqaro miqyosda o‘zgartiradi. Bu faoliyatga misol qilib, “Sony”ni keltirish 
mumkin.
Biroq tanlab olingan joy o‘lchami cheklangan. O‘sishni davom ettirish uchun 
ommaviy ishlab chiqarish sohasiga o‘tish kerak. Bu – oddiy tanlov emas, chunki 
o‘zining bozordagi joyida “tulki” raqobatchilar uchun juda qaltis. Ko‘p paytlar 
ommaviy ishlab chiqarishga o‘tish, agar tanlangan ixtisoslik istiqbolli bo‘lsa, 
yaxshilik bilan tugaydi. Ana shunda “ayyor tulki” “kekkaygan sher”ga, ya’ni o‘z 
mahsulotlari bilan mahsulotlarning qandaydir turli xiliga nisbatan tez o‘sib 
borayotgan talablarni qondiruvchi kompaniyaga aylanadi. “Sher”ning holatiga 
boshqa yo‘l – ITTKIga yorib kirish yo‘li ham bor.
Keyin firmaning evolyutsiyasi violent strategiyasi doirasida davom etadi. 
“Kekkaygan sher”ning dinamik ahvoli “qudratli fil” roli bilan almashadi. Bozorning 
to‘laligiga ko‘ra, yagona mahsulotning asiri bo‘lib qolmaslik uchun firma hamma 
yerda ustunlikka ega bo‘lish maqsadida hamma yangi sohalarga yorib kira 
boshlaydi. Qudratli filning ahvoli juda barqaror: kompaniya bu holda yuz yil va 
undan ham ko‘p vaqt faoliyat yuritishi mumkin. Biroq kelgusida endi yoqimli 
bo‘lmagan evolyutsiya – “aylana olmaydigan begemot” yo‘nalishiga tushib qolish 
ham mumkin. Ulkan o‘lchamlarini saqlab qolib, bunday firma – “begemot” kam 
boshqariladigan, o‘sishdan uzil-kesil qolgan, sanoqsiz ikkinchi darajali korxona 
sifatida o‘sib chiqadi, u bilan birga ulkan o‘lchami tufayli daromadlilik (foyda olish) 
ham o‘sadi. Biroq bu vaziyatdan chiqishning ikki yo‘li bor – qisqartirish strategiyasi 
(keraksizini qirqib tashlash) va “fil”ning to‘dasi qaytish yoki omadliroq raqobatchi 
tomonidan “yutilib” firma tarixiga yakun yasaladi.

---

42 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YHATI 
1.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. TOVAR: O‘zbekiston, 2014.- 46 
b. 
2.
O‘zbekiston Respublikasining «Markaziy banki to‘g’risida»gi Qonuni. 
3.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev Birlashgan 
1.
Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 72-sessiyasidagi nutqi.1.09.2017 
y. 
4.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning Oliy Majlisga 
Murojaatnomasi. 23 dekabr, 2017 yil. 
5.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF- 4947-sonli 
“2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta 
ustuvor yo‘nalishi buyicha Harakatlar strategiyasi to‘g’risida”gi Farmoni. 
6.
Sh.M. Mirziyoev. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston 
2.
davlatini birgalikda barpo etamiz. – Toshkent: O‘zbekiston, 2016. – 56 b. 
3.
11. Микроэкономика: учеб. / Под.ред. Грязновой А.Г. и Юданова А.Ю. 
М.: КНОРУС, 2010. - 704 с. 
4.
Jahon iqtisodiyoti: darslik / Ed. A.S. Bulatov. - M.: Yurist, 1999. - 734 p. 
5.
Lomakin V.K. Jahon iqtisodiyoti: Universitetlar uchun darslik. - M.: Moliya, 
UNITI, 1998. - 727 p. 
6.
Xalqaro iqtisodiy aloqalar: Universitetlar uchun darslik / Ed. V.E. Rybalkin. 
- M.: UNITI-DANA, 2004. - 605 p. 
7.
Spiridonov N.A. Jahon iqtisodiyoti: darslik. - M.: INFRA-M, 1997. - 256 p. 
8.
Smirnova E.V. 2002 yilda dunyo mamlakatlarining raqobatbardoshligi 
reytingi. // Tashqi iqtisodiy axborot byulleteni, 2003. - № 5. - S. 3-9. 
9.
Kurenkov Y., Popov V. Rossiyaning jahon iqtisodiyotidagi raqobatdoshligi. 
// Iqtisodiy masalalar, 2001. - № 6. - S. 36-49.yy 
10.
Алимов 
Р.О., 
Расулев 
А.Ф., 
Қодиров 
А.М. 
“Ўзбекистон 
иқтисодиётининг рақобатбардошлигини ошириш муаммолари: назария 
ва амалиёт”. Монография. TOVAR:Consauditinform - Nashr, 2006. - 438 
б.205 
11.
Горбунов А. Национальная конкурентоспособность. – М.: «Анкил», 
2010.- 256с. 
12.
Мазилкина Е.И, Паничкина Т.Г.Управление конкурентоспособностью. 
Учеб. пособ. - «Омега-Л», 2009. - 325с. 
13.
Michael E. Porter. Competitive strategy: Techniques Analyzing Industries 
and Competitors. The free press. New York London Toronto Sydney 
Singapore.2005 

---

43 
14.
Пардаев М.Қ. Иқтисодий таҳлил назарияси. Дарслик. 2-нашр. Т.: 
“Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи”, 2021. – 588 бет 
15.
Пардаев М.Қ., Холиқулов А.Н., Жумаева Г.Ж. Инвестицион 
16.
лойиҳалар таҳлили. Ўқув қўлланма. Т.: “Инновацион ривожланиш 
нашриёт-матбаа уйи”, 2021. – 252 бет. Т.: “Инновацион 
17.
ривожланиш нашриёт-матбаа уйи”, 2021. – 252 бет. 
18.
Пардаев М.Қ., Калонов М.Б., Шадиева Г.М., Ибодов К.М. Соҳа 
маркетинги. Ўқув қўлланма. Т: “Fan va texnologiyalar nashriyotmatbaa uyi”, 
2021. – 380 бет. 
19.
Пардаев М.Қ., Аминов З.Ю. Хизмат кўрсатиш корхоналар иқтисодий 
хавфсизлиги: муаммолар ва уларнинг ечимлари. Монография. 
Самарқанд: “Зарафшон” нашриёти, 2020. – 220 бет. 
20.
Пардаев М.Қ., Бабаназарова С.А., Кузиев З.Б., Очилова Ҳ.Н. Таълим 
хизматлари ва уларнинг самарадорлигини ошириш масалалари. 
Монография. Т.: “Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи” 
нашриёти, 2020. – 260 бет. 
21.
Пардаев М.Қ., Абдурахманов Х.Х., М.А.Маҳкамова, О.М.Пардаев, 
С.А.Бабаназарова. Рақамли иқтисодиётнинг назарий ва амалий 
масалалари. Рақамли иқтисодиётнинг назарий ва амалий масалалари. 
Монография. Т: “Fan va texnologiyalar nashriyot-matbaa uyi”, 2021. – 172 
бет. 
22.
Пардаев М.Қ., Пулатов М.Э., Пардаев О.М., Бердикулова И.Р. 
23.
Маркетинг тадқиқотларида статистик таҳлили. Ўқув қўлланма. 
24.
Т.: “Фан ва технология” нашриёти, 2018. – 448 бет.206 
Пардаев М, Хасанов Б., Исроилов Ж., Пулатов М., Эшбоев Ў, 
Холиқулов А.Н. Молиявий ва бошқарув таҳлили. Ўқувқўлланма, Т.: 
Чўлпон, 2012, 400 бет 
Пардаев М.Қ., Холиқулов А.Н., Рахимов Ҳ.А. Меҳмонхона 
хўжаликларида самарадорликни ошириш муаммолари. Монография. 
Иқтисодиёт. – Тошкент. 2013, 210-бет 
25.
Пардаев М.Қ., Холиқулов А.Н. Иқтисодиёт субъектларида омилли 
таҳлилни такомиллаштириш. Монография. Наврўз. – Тошкент. 2014, 
236-бет 
26.
Porter, M. E. The Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior 
Performance. NY: Free Press, 2010. 

---

44 
27.
Портер М. «Конкурентное преимущество» 2-е издание. Москва - 2006. 
1200с. 
28.
Портер М. «Конкурентная стратегия» 2-е издание. Москва - 2012.- 936с. 
29.
Рубин Ю.Б. Конкуренция: Упорядоченное взаимодействие в 
профессиональном бизнесе. - М.: Маркет ДС, 2010. - 464 с. 
30.
Тарануха Ю.В. «Конкуренция и конкурентная стратегия». 
31.
Учебное пособие. М6 2008. - 270 с. 
32.
Философова Т.Г, Быков В.А. Конкуренция инновации. Учеб. пособ. - М.: 
ЮНИТИ-ДАНА, 2008. - 295 с. 
33.
Чепурин М.Н.,. Киселева Е.А. «Курс экономической теории». 
34.
Учебник. -М: «АСА», 2009. - 758 с. 
35.
Xodiyev B.Y., Shodmonov SH.SH. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. - 
36.
TOVAR: «Barkamol Fayz media», 2017, 159-b. 
37.
Холиқулов А.Н., Бердиқулов В., Ибодов К.М. Таққослама 
38.
менежмент. Ўқув-қўлланма, Т.: Иқтисод-молия нашриёти, 2021 
39.
йил – 162 бет 
40.
Холиқулов А.Н., Махмудова Д.Р. Иқтисодиётни стратегик 
41.
ривожлантириш шароитида кичик бизнесни бошқаришни 
42.
такомиллаштириш. Монография. Самарқанд, СамДЧТИ нашрматбаа 
маркази, 2020 йил – 126 бет 
43.
Худайбердиев У.Х. Статистика. Ўқув қўлланма Самарқанд, 
44.
СамДЧТИ нашриёти, 2019 й. – 262 бет.207 
45.
Худайбердиев У.Х., Холиқулов А.Н. Хизмат кўрсатиш соҳаси 
46.
ривожланиши ва муаммолари. Монография. Самарқанд, 
47.
СамИСИ, 2020 124 бет. 
ILOVALAR 
•
http://el.tfi.uz/images/Strategik_menejment_uzb.pdf
 
•
https://jolly-me.ru/uz/zhelezo/cifrovoi-dvoinik-digital-twin-element-
kotorogo-tak-ne-hvatalo-apparat/
 
•
http://staff.tiiame.uz/storage/users/14/books/i0OJITJpvjmo71kpoHwpfonM
ZuJdOxYrBo5fJ8l6.pdf
 
•
http://staff.tiiame.uz/storage/users/538/books/qlLi5yDXVZzgF4oVKmbNpv
47DmzrxZpNAQReYtQU.pdf
 
•
http://www.agriculture.uz/filesarchive/strategik%20menejmentovarpdf