Mavzu. Vanadiy katalizatori ishtirokida oltingugrt ikki oksidini birlamchi va ikilamchi

7.2. KATALIZATORNING ZAXARLANIShI. 
Zaxarlanish vaqtincha va doimiy bo`lishi mumkin. Umuman katalizatorni 
zaxarlanishi deb, uning aktivligini pasayishiga aytiladi. Agarda zaxarlangan 
katalizator orqali toza o`choq gazi o`tkazilganda, uning aktivligi yana tiklansa, 
bunday zaxarlanishni vaqtincha zaxarlanish deyiladi. Bunga suv bug`i, SO, SO
2
HCI, N
2
va xokazolar kiradi. 
Agarda katalizatorlarning aktivligi tiklanmasa doimiy zaxarlanish deyiladi. 
Bunga HF, SiF
4
, As
2
O
5
, FeSO
4
lar kiradi. Bulardan, HF yoki SiF
4
ta`siri o`choq 
gazi tarkibidagi suv bug`i miqdoriga bog`liqdir: 
4HF + SiO
2
→
←
SiF
4 
+ 2H
2
O
(B)
(14.8.) 
Ya`ni, o`choq gazi tarkibida suv bug`ining miqdori ko`p bo`lsa, bu reaktsiya 
chapga siljigan bo`lib, o`choq gazida asosan NF bo`ladi. Agar suv bug`i kam 
bo`lsa, reaktsiya unga siljigan bo`lib, uning tarkibida SiF
4
ko`p bo`ladi. Ikkala 
holatda ham bu zararlidir, chunki agarda suv bug`i ko`p bo`lsa katalizatorning bush 
g`ovaklarini SiO
2
qum egallab, katalizatorni zaxarlaydi. Agar suv bug`i kam 
bo`lsa, NF katalizator asosini emiradi. Mish`yak birikmalari esa V
2
O
5 
bilan 
V
2
O
5
*As
2
O
5
kabi uchuvchan birikma hosil qilib, temperatura mabodo yuqoriga 

---

ko`tarilsa, bu modda erib ketib, katalizator ham erib, uning g`ovaklari yo`q bo`lib, 
uning aktivligi pasayadi. 
 
7.3. VANADIY KATALIZATORI IShTIROKIDA OLTINGUGURT IKKI 
OKSIDINI OLTINGUGURT UCh OKSIDIGA OKSIDLASh 
JARAYONINIG ShAROITLARI.
 
Ma`lumki, oltingugurt ikki oksidini oltingugurt uch oksidiga oksidlash 
quyidagicha reaktsiya bo`yicha ketadi: 
SO
2 
+ 0,5O
2
→
←
SO
3 
+ Q
16 
(14.9.) 
Bu reaktsiyaning tezligini kinetik tenglamasi quyidagi Boreskov tenglamasi 
bilan belgilanadi: 
dx = kt ( X
MShOD 
- X)
0,8
(V- ax) 273 (14.10.) 
dτ a X 2 273+t 
bu erda: K
T 
- tezlik doimiysi; X m.sh.o.d - muvozanat sharoitidagi oksidlanish 
darajasi; a-o`choq gazidagi SO
2
% miqdori; X-SO
2 
ni SO
3
ga oksidlanish amaliy 
darajasi; V - o`choq gazi tarkibidagi O
2
ni % miqdori 
τ - vaqt sekundda, t - 
temperatura, 
0
S. 
Bu erdan ko`rinib turibdiki, oltingugurt 2 oksidini oltingugurt 3 oksidiga 
oksidlash tezligi Kt; V; X.m.sh.o.d. ga to`g`ri proportsional hamda a, x, t ga esa 
teskari proportsionaldir. Arrenius tenglamasiga binoan tezlik doimiysi Kt 
temperaturaga to`g`ri proportsionaldir. Shunday qilib, tezlik
dx 
≈
T; 1 ; B; 1 ; 1;
dτ T x a
bo`lib, 
ya`ni, temperaturaga nisbatan ham to`g`ri, ham teskari proportsionaldir. 

---