Mavzu: uzumlarni quritish texnologiyasi

1.2. Quritish uchun mo’ljallangan uzum navlarini tovar va texnologik sifati.
Texnik va tovar sifatini yuqoriligi bilan kechki uzum navlari ajrilib turadiyu shu bilan birga mevasining yirikligi, sochilib turgan uzum shingili, bandigi yaxshi birikib turgan donalari bilan, po’stini qalinligi bilan va mevasini seret va shirinligi bilan ajrilib turadi.
Uzumni tovar va ta’m sifatlariga uning naviga xos xususiyatlari kiradi, saqlash va quritish davrida tabiiy kamayishi, ularga ayrim bog’liq bo’lgan hollarda 60-70% ni tashkil qiladi.
O’zbekiston hududining turli sharoitga ega bo’lishi nav tanlashda ularning iqlim sharoitiga bo’lgan talabini e’tiborga olgan holda yetishtirilayotgan mahsulotlarni ho’l holda yangiligicha iste’mol qilish va quritilgan mahsulot olish imkonini beradi. Seleksioner olimlarning ko’p yillik izlanishlari natijasida har bir tuman uchun mo’ljallangan navlar yaratildi. R.R.Shreder nomidagi ITI seleksioneri tomonidan yaratilgan uzum navlari keng ishlab chiqarishga tadbiq etilgan. Shulardan istiqbollilari quritish sanoati uchun yaratilgan.
Duragaylash va xalq seleksiyasi tomonidan nav va namunalarini tanlash orqali 1948-1980 yillari bebaho kishmish nalari yaratildi. Bularga: Qora kishmish, Askari, Oqtosh, Vir kishmish, Zarafshon kishmishi, Irtishar kishmish, Pushti kishmish, Xishrau kishmish, Botir, Rizamat, Tana qo’zi va boshqalar.
Ularning yuqori tovar va texnalogik sifatiga ega bo’lgan quritilgan mahsulot beradi. Urug’siz yayangi kishmish navlariga Xishrau kishmish, Ertapishar kishmish va Oq kishmish kiradi. Mevasining yirikligi bo’yicha esa 2-2.5 baravar bo’lib, Oq kishmish navi ustunlik qiladi.
Navlardan 22-30% quritilgan mahsulot chiqadi. Yuqori sifatli quritilgan maxsuloi olish bo’yicha yaratilgan yangi navlar ajralib turadi. Ulardan olingan quritilgan mahsulot o’zining bejirim va chiroyliligi bilan mevasining bir xil va shirinligi bilan, ajralib turadi. Ulardan olingan 15 quritilgan mahsulot o’zining bejirim v achiroyliligi bilan mevasining bir xil va shirinligi bilan, ajralib turadi.
Yangi yaratilgan navlardan olinadigan quruq mahsulot 24 dan 27% gacha boradi, ayrimlari standart navlar ko’rsatkichidan (22- 25%) quritilgan mahsulot olish uchun yetarli emasdir (I.Mavlyanov, S.F.Fayziyev, 1981). X.X.Habikariyev, K.A.Po’latov (1981) larning takidlashicha, tajribalar shuni ko’rsatdiki, Oq kishmish tarkibida mavjud 25-26% qand miqdorini atigi 1% ga ko’paytirar ekan. Shu bilan birgalikda oftobi usulida quritilganda Oq kishmish mevasi tarkibidagi qand miqdori 2.83-10,73% gacha, turli eritmalarda berilganda esa 0,38-0,49% qand miqdorini kamayishi kuzatilgan.
Bundan ko’rinib turibdiki, quritish usuli ham mahsulot tarkibidagi qand miqdorini kamayishiga sabab bo’ladi. V.I.Ivachenko (1991) ma’lumotlariga ko’ra uzum donalarining namlik miqdorini kamayishi asosan meva po’stining tuzilishi, shingilning zichligidan kimyoviy tarkibidan, meva donalarini turli xil patogen mikroorganizmlar bilan zararlanishi natijasidan ro’y beradi. Meva tarkibidagi namlikning kamayishi ko’pincha po’sti yupqa va seretnavlarga xosdir. Z.V.Korobkina va A.I.Kocharova (1977) larning takidlashicha, uzum mevalarini qanchalik po’sti qalin bo’lsa uning tarkibida polorinol miqdori ham ko’p bo’lib, patogen mikroorganizmlar bilan zararlanishi ham kam bo’ladi.